litera znak alfabetu

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Bart/1544
• Sek/1549
• Murz/1551 (wyd. 1)
• Mącz/1564 (war. B)
• KochOrt/1592
• Jan/1594
• Rot/1616
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Kus/1646
• Sty/1675
• Malcz/1687
• Duch/1699
• Mal/1700
• Dąb/1759
• Kon/1759
• Gott/1762
• Tr/1764
• Gott/1766
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Gott/1774
• Nał/1774
• Kop/1778
• Lub/1778
• Kop/1780
• Kop/1785
• Gott/1787
• Gott/1794
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• Lor/1907
• BdC/1915
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• Benni/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

LITERA litery kończone littere terminales ut a.p.S. etc. R J1(mp; av. terminaciones). Zob. BUCHSTAB, CZTENA, KOŃCZONY, SYLABA.

Litery przez ktore piszem, i czytamy, tę własność mają.

W języku polskim, kto chce wyrazić ten dźwięk ktory w wymáwianiu słów słyszemy, ty litery abo figury musi znać.

O ktoryj literze [i] osobliwie pamiętajmy, że gdy się trafi w słowie napisaná, nie má być sama przez się wymáwiána ale z drugą bliską literą. Bo téż sama może całé słowo uczynić.

Gdzieby tedy miała myłka być, lepiéj takie litery od słowa odsadzić. Bo inszá rzecz jest z ową, niszli zową.

Gramma, grammatis, gener. neutr. Latine litera, Litera jedna z obiecádłá. Inde venit Grammatica. Grammaticae, Grámmátiká, náuká która sie obiera około uczenia obiecádła, sylláb, tćionk, álbo rzekow słow, i wszego języka.

Litera, literae, fem. prim. alias elementum, Słówko jedná z obiecádłá. Literá.

SC Zda się być jákoby jedná literá, i trojáko się też wymawia. Naprzod, ná desce: potym skromność, miękko: potym szczęsliwy, szczodry.

Abyś ná tákich literách, to jest miękkich, kiedykolwiek po nich idzie to iste Iota, kreski nie kładł. Bo tá kreská jáko się powiedziáło, nic nie jest inszego jedno i. ktore gdy się podle swej litery nápisze, już niepotrzebnie nád nie się kłádzie.

O téj literze, o, mówiąc ze mną pan Kochánowski chciał áby ná żadnym, o, po którym by szłá litèrá m, álbo n. krèská żadna kłádziona nie byłá [...].

Niemieckie litery są tákowe: A a a b c d e f ff g h i k l m n o p r ʃ ʃʃ s t tt u v w x y z.

Potym litera c/ nigdy w Niemieckim ták nie bywa wymawiána / jáko w Polskim.

Substantiva Masculina Niemieckie máią rowne casus singulares wszytkie z iedno Genitivusowi literę ʃ/ przydawáiąc/ ták: Singulariter. N. Der Tag dzień. G. deß Tages dniá.

Pismo, káráktér, litérá ábo litéry. Nota Cic. Priscarum literatum notae. | Horat. Incisa notis marmora, i. literis Lamb. ὁ χαρακτὴρ, [χαρακτ]ῆρος [ho charaktḕr, charaktêros] Lucian. Plutarch. pro nota inscripta. Character Varr. Cuius libelli sunt Luciliano charactere.

Gramma, tis. Gr. Szkrupuł. Pisánie 1. Litérá. List 3. Księgi publiczne.

Litĕra. Litérá. Pisánie 2. List 3.

[...] pomieszanie liter / albo jedna za drugą postánowiona.

[...] ponieważ ten co litere sadzał / języká Polskiego nie rozumiáł.

Znájdują się w języku włoskim dwádzieścia liter, ktore sie w ten sposob wymawiáją.

Gdy się między konsonántem c, i temi dwiemá Wokałámi e, i i, literá h znajdzie, tedy przemienia im pomienioną cienkość w miązszość ábo rubość, abowiem ch, w Włoskim jezyku, brzmi jáko w Polskim literá k.

[...] áżebys liter między ktorymi wiele znaczonych/ według opisánia onych záżywał [...].

Litery tym porządkięm kłádę, jáko są w obiecádle.

Litery u Fráncuzow są té co i u Polaków okróm w, miásto którego óni záżywáją tákiego v.

Wiele jest liter, których Łacinnicy zażywáią? Dwadzieścia trzy. P. Jak się te litery dzielą względem Ortografii?.

Tyleż Liter maią Niemcy, ile Polacy i Druk Niemiecki od starego Polskiego Szwabacher dźiś nazwanego, cale śię prawie nieróźni.

Co zaś do inszych imion istotnych Polskich, kończące się na konsonę albo y do męskiej, na a , ć, ź do niewiejskiej, a na o, e, ę, um, z literami obiecadłowemi do płci niesłużącej, to jest do trzeciej deklinacyi należą.

O Literach niemieckich y o wymawianiu onychże.

W ktorym by (począwszy od liter, i składu onychże) znajdowała się zupełna nauka, jak dobrze mowić po polsku.

Litera w, która się kładzie przed imionami, raz sama, drugi raz z literą e złączona bywa [...] Spytałby kto, czemu też nie mówię: we lesie, we mieście, we Warszawie?

P. Wiele jest części Grammatyki? [...] P. Czego ktora naucza? O. Ortografia uczy litery dobrze wymawiać, i bez błędow z kryskami i innemi znakami pisać.

P. Wielu i jakich Akcentow zażywają Polacy? O. Dwoch: ostrego; ktory się pisze (ʹ), i ciężkiego; ktory się pisze tak (ˋ), tudzież jednej kropki nad literą tak (ż). Procz tego przydane do niektorych liter kreski ich brzmienie odmieniają. P. Coż sprawuje akcent ostry? O. To, że litera nim naznaczona cieńko się i delikatnie wymawia [...]

Litery są znaki potrzebne do formowania sylab i słow.

Liter Polską mowę składających liczy się dwadzieścia sześć; Litery wielkie: ABCDEĘFGHIJKLŁMNOĄPRSTUWYZ. Litery małe: a b c d e ę f g h i j k l ł m n o ą p r s t u w y z.

Po wtore kropka nad literą, jako (ż).

P. Jakim się sposobem Głos łamie? O. W ustach ruszeniem Warg, Języka, Garła. Na przykład to słowo Polskie: Prawda, jest Głos łamany albo zwijany w sześcioro, ile liter tyle Łamania Głosu. To Francuskie: vrai, jest łamane lub też Zwijane w troje: bo dwie litery ai znaczą tu tylko jedno łamanie albo Zwinienie Głosu.

O szczególnościach (de sortes) Francuskich Liter. [...] W jednej Szczególności Litery nazywają się: Głoski (Voyelles). W drugiej Szczególności są Litery nazwane łamogłoski albo społ-głoski (Consonnes). P. Co rozumieć przez Głoski? O. Rozumiem Litery, ktoremi jednostajnie wyrażamy Głos, nic go nie łamiąc otwarciem ust.

Rossyjski Alfabet trzydzieści liter pospolicie ma w używaniu, których Kształt, Nazwiska i Waga są następujące [...]

Pismo to składa się z dwoistych kresék, to jést Litér, i Známion pisárskich.

Na te szeregi podzieloné wyrazy, poniewáż zwyczajém Słowników wszystkich, szły porządkiém abecadłowym według początkowych głosek czyli liter.

[...] Polszczyzna i Łacina, gdy są na piśmie, rozebrané być mogą na dwie widoczne cząstki, to jest náprzód na Głoski czyli Litery, powtóré na znamiona Pisarskié, czyli Noty Ortograficzné [...]

Niemcy maią liter czyli głosek wszystkich razem 25, z literami czyli głoskami q y v [...].

Głoski czyli litery są znaki potrzebne do układania zgłosek czyli syllab i wyrazow.

BUKSZTAB, u, m. z Niem. der Buchstabe, głoska, litera, czcionka. Hor. 2, 157. Nar. Chrystus nie chce, aby i kreska i najmniejszy buksztab z zakonu miał zginąć. Budn. praef. [...].

A. Wyrazy nasze są albo jedno- albo wielosylabne, np. Bóg, Oy ciec, ła ska wy, mi ło sier ny, nay do bro tli wszy. B. Na oznaczenie wyrazów naszych używamy pewnych znaków, które głoskami (literami) nazywamy.

Głoska czyli czcionka inaczéj litera, jest pewny znak, wynaleziony dlá wyobrażéniá nieoddzielnégo głosu.

Bukwy, czyli Pisy głosowe , zwały się u Grekow ta grammata, zkąd poszło nazwisko Grammatyki[...]. Te same zwały się u Rzymian literae, skąd poszło nazwisko Literatury czyli Pismoznawni, i skąd starzy Polacy Słowiańskie bukwy nazwali literami, ale mianowka liter jest dziś zostawiona użytkom rozmaitych Kunsztow, mianowicie Drukarstwu [...].

Apostrof czyli odcinek pisze się tak (’) i znaczy opuszczoną [...] literę [...] napr. l'âme dusza.

Oprócz tego podziału na większe i mniejsze figury, literami albo głoskami nazwane dzielą się jescze Abecadła figury na samogłoski i spółgłoski.

Litery od znaczenia głosu nazywané głoskami: jak są w pisaniu rozmaite, tak rozmaicie brzmieć muszą i pojedynczé w Abecadle i złożoné w słowach.

Litery od znaczenia głosu nazywané głoskami: jak są w pisaniu rozmaite, tak rozmaicie brzmieć muszą i pojedynczé w Abecadle i złożoné w słowach.

Dla wyrobienia litery s zbliżamy język do podniebienia tak, aby mały tylko pozostał otwor.

Sycząca podniebienna litera s przepuszczona przez otwór w momencie, gdy język od podniebienia odrywany przybiera brzmienie, które w Alfabecie polskim oddaje się przez literę c.

W mowie podobnie jak w muzyce są wynalezione pewne znaki na pojedyńcze głosy i dźwięki, które głoskami albo literami zowiemy.

Mamy liter, licząc w jedno pojedyńcze ze złożonemi, 32.

Język polski ma następujące głoski czyli litery: A a, Ą ą, B b, B' b', C c, Ć ć, Cz cz, D d, Dz dz, E e, Ę ę, F f, G g, H h, CH ch, I i, Y y, J j, K k, Ks ks (za X x), L l, Ł ł, M m, M' m', N n, Ń ń, O o, P p, P' p', R r, Rz rz, S s, Ś ś, Sz sz, T t, U u, W w, W' w', (X x), Z z, Ź ź, Ż ż.

Litery od znaczenia głosu nazwane głoskami, jak są w pisaniu rozmaite, tak rozmaicie brzmieć muszą i pojedyńcze w abecadle i złożone w słowach.

[…] Głoska z, zamienia się w wymawianiu tego drugiego wyrazu na s, mówimy francuski. Pisownia polska w takowym przypadku niekiedy literę zamienia; niekiedy ją zostawia; np. dech, tchu; kubek, kubka.

Z tych powodów, pisałbym raczéj łacińskiemi literami wyraz pantsza (pancza), aniżeli pangtsza.

Kopczyński usiłował koniecznie zaprowadzić na nowo znamię nad literą a, i powrócić brzmienie ściśnione samogłoskom we wszystkich przypadkach, w których je miały w wieku XVItym.

Mało bardzo znalazło się pisarzów, którzy, idąc za radą Kopczyńskiego, zaczęli przywracać zarzucone już od pół wieku znamię nad literą a.

Wyrazy miesczą w sobie różne głosy czyli dźwięki, które w pismie znakujemy głoskami czyli literami, już większemi, już mniejszemi. Głoski te w abecadle polskiem są: a, ą, b [...] ź, ż.

O pisaniu dużych liter początkowych.

Alfabet angielski ma dwadzieścia trzy litery.

PISOWNIA. (ПРАВОПИСАНIЕ.) Pisownia wskazuje użycie w piśmie liter i znaków przestankowych. [...] Litery w piśmie polskiém używane są następne: a, ą [...] z, ź, ż. Każda z nich ma dwojaką postać: większą (большія или прописныя буквы) A , B, C, Cz, i t. d. i mniejszą (малыя или строчныя буквы) a, b, c, cz, i t. d. Litery dzielą się na samogłoski (гласныя буквы) i spółgłoski (согласныя буквы).

Częściéj jednak piérwsza tylko litera wyrazu pisze się większa, inne zaś małe.

Znamiona, czyli cechy mowy każdego gatunku z osobna, są następne: [...] Pisánej: charaktery czyli znaki piśmienne, lub wykreślne postaci, czyli godła między pewnym ludem używane; te są także rozmaite, np. litery, hiéroglify, karby, węzełki i t.d. Litery czyli głoski są oprócz tego łacińskie, gotyckie, hebrajskie i t.d.

Litera, y, lm. y, ż. (z łać.) 1) czcionka drukarska. 2) = głoska pisana lub drukowana. Poznawać litery, stawić litery, fig. Cztery litery, ob. Kiep. Litera niedzielna, ob. Niedzielna litera. 3) = znaczenie dosłowne. Litera prawa. fig. Co do litery, jak najściśléj, najpunktualniéj.

Pisać, ał, sze, scz nd. Pisywać, ał, uje, częst. nd. co, o kim, o czém; 1) kreślić litery czyli głoski, z których się składają wyrazy; wyrażać na piśmie, piśmiennemi znakami słowa lub myśli [...].

Cztérech znamion używamy przy spółgłoskach, aby ich brzmienia odróżnić, tj. kréski nad cienkiemi, kropki nad ż, liter z, ż, ź przy dz, dż, dź, cz, rz, sz, i litery c przy ch dla oznaczenia, że to mocniéj brzmi od słabego h […]. Chociaż więc dz, dż, dź, cz, rz, sz, ch z dwóch liter się składają, przedstawiają jednakże tylko jedno brzmienie, czyli jednę głoskę, i dlatego ani w zgłoskowaniu, ani w pisaniu rozdzielać ich nie można [...].

Znakiem oa wyrażamy litewskie u z kółkiem, ta litera bowiem wymawia się jak o ku a pochylone.

,,[…] i jest niekiedy literą, a niekiedy znakiem miękczącym […]".

Głoska czyli litera jest to znak piśmienny, będący cząstką abecadła czyli alfabetu.

Rodzaju nijakiego ze znaczenia są: wszystkie imiona wyrażające istoty niedorosłe, nierozwinięte, niedawno narodzone, np. dziecię, niemowlę, źrebię, cielę, kurczę, jagnię itd., niemniéj nazwy liter, np. wielkie A, małe b, twarde t, miękkie c; nakoniec wyrazy i całe zdania rzeczownie wzięte, np. piękne to twoje zaraz, prawdziwe twoje "jak matkę kocham".

Oprócz liter rozróżniamy jeszcze w piśmie znaki, które się znakami pisarskimi nazywają.

Słowem, abecadło nasze dalekie jest z wielu względów od tego, co w grafice stawić można i należy jako ideał, mianowicie żeby każda głoska miała dla siebie znak własny, zawsze ten sam, z jednéj tylko utworzony litery, punktami nieoszpecanéj; i żeby żadnéj literze nie podkładać różnych znaczeń, tak lub owak wedle okoliczności. Tych zalet alfabet nasz nie posiada.

Ileż mamy głównych liter czyli głosek w polskiém abecadle? O. Głosek pierwotnych, głównych, w polskiém abecadle mamy 24.

[Szwejkowski Wojciech] "Dziesięć razy przeto występując litera z częściej nad inne nie w mowie ale w piśmie naszem; to jest raz za siebie a osḿ razy za inne litery, musi bić w oczy; razić je; a po drukarniach więcej nad inne zapasu wymagać".

[Stanisław Zaborowski] Niech to będzie pierwsze prawidło aby powszechnie zachowana była postać i znaczenie właściwe łacińskich liter. Ani na mało różniące się jich brzmienia zważać potrzeba, chyba że zmieniają znaczenie: wtenczas bowiem znamionami pewnemi, tę same jednak postać litery zachowawszy znaczyć głoski będzie.

Ma się rozumiéć, pismo języków słowiańskich, używających głosek łacińskich, powinno być oddawane tak samo, bez żadnéj zgoła zmiany w literach i znakach.

Głoska, którą obecnie literą é (e pochylone) oznaczamy, zbliża się w wymawianiu do y [...] lub do i.

S 1. spółgłoska pierwotna w języku polskim, przednio-językowa, cicha (mocna), twarda. Dwójka si służy za literę dla dźwięku ś, i ile on występuje przed samogłoską: siano, siedzenie, siodło. Dwójka sz służy za literę dla dźwięku odpowiadającego czeskiemu š, niemieckiemu sch (szeroki, szemrać, musze). Wobec powyższego wymienionych tu dwójek si, sz przy przenoszeniu wyrazów z wiersza do wiersza rozrywać nie można, gdyż stanowią one litery nierozdzielne, jakby pojedyncze.

Z [...] 2. dźwięk, wyrażony tą literą, jest spółgłoską zębową (przednio-językową), słabą (dźwięczną), której odpowiada mocna S. Przed kilku spółgłoskami mocnemi, występując z niemi razem, w jednym wyrazie, nie tylko wymawia się jak s, ale i wyraża się tą literą: stęchły, skąd, spór.

Podniebienność, i, blm. rz. od Podniebienny. P. spółgłoski p' wyrażamy literą i obok p, czyli p' oznaczamy przez pi.

Odsyłacz, a, lm. e [...] 2. znak pisarski, złożony z liczby, gwiazdki a. litery w nawiasie lub bez niego, odsyłający czytelnika do przypisku, umieszczonego przy tymże znaku u spodu stronnicy.

Ź (ziet), litera występująca przed spółgłoską i na końcu wyrazów - w tej postaci (źle, przyjaźń, źródło, źdźbło, źrebię, łaź, gałąź, więź); przed samogłoską zaś w postaci zi, przy czym i nie wyraża w tym razie samogłoski, tylko znak zmiękczenia dla z (ziemia, ziele, ziarno, zioło, ziębić, wozie). Przed i, jako samogłoską, ziet ma postać z (zima, zipać, kozik, kozieł, wozić, łazi). Te sposoby pisania wyrażają spółgłoskę podniebienną dźwięczną (słabą), powstałą z z dopiero na gruncie polskim, przechodzącą na końcu wyrazów i w środku przed spółgłoskami bezdźwięcznymi (mocnemi) w bezdźwięczne ś: weź, maź, paź, leź, weźcie.

Literę x zastępuje się spółgłoskami ks, gz: Meksyk, egzamin itd.

Abecadło portugalskie m a 25 liter.

Przy fizjologicznie-akustycznym uzewnętrznianiu, t.j. przy uzewnętrznianiu w peryferjach aparatu wymawianiowego, fonem myślenia ujęzykowionego na sposób polski rozróżniamy położenia zależne i niezależne (minimalnie zależne). Zwykle rozróżniają w języku polskim dwie pełnogłoski samoistne, i obok y, kierując się przytym pomięszaniem liter a dźwięków, grafem a fonem. Stojąc zaś na stanowisku realności psychicznych, musimy te dwie rzekome fonemy utożsamić w jednej. [...]

Poznawanie myśli, utrwalonych za pomocą liter, nazywamy mową czytaną.

Użycie w nich j raziłoby tych nawet, którzy dla tej litery szczególną czują sympatję.

Oznaczymy takie zwarcie literami ḍ ṭ.

Oprócz znanych dwóch samogłosek nosowych, przedniej i tylnej, słyszymy niekiedy w polszczyźnie i inne, jakkolwiek w pisowni nie są one oddawane specjalnemi literami.

A ponieważ z drugiej strony rozróżnianie późniejszych pochylonych za pomocą podwajania litery jest wcale częste w XII—XV w., więc wniosek jest jasny. Te samogłoski nie były, nawet po zniknięciu długości, ogółem biorąc wcale równe głoskom o i (y) u, ale nie były też bardzo od nich różne.

Najwcześniejsze pewne przykłady znaczenia pochylonych odmienną literą [...].

W st. epoce litera f była zresztą niewątpliwie po części graficznym znakiem dla chw. Inaczej stosunku st. języka do dzisiejszego niełatwo pojąć.

Niektóre dźwięki brazylijskiego języka można oddać niekoniecznie temi samemi literami polskiego alfabetu, dlatego też przy podawaniu wymowy w tej gramatyce, ten sam dźwięk wypisuje się czasem sposobem odmiennym.

Przy studjum podanych paragrafów Fonetyki Benniego należy równocześnie zapamiętać znaki pisowni fonetycznej. Zasadą jej jest, by każda głoska była wyrażona tylko jedną literą.

Jedynie połowicznie, mimo że nawet ze względu na swe przeznaczenie pisana po polsku, załatwiała tę sprawę ortografia S. Murzynowskiego, posługując się co prawda wyłącznie pożyczkami, jak litera, stanowiącymi jednak na gruncie polskim neologizmy, jak litera vocalis — wokalisz, syllaba — syllaba.

Posługiwał się nim [polskim słownictwem gramatycznym] już S. Kleczewski znający takie terminy, jak litera — litera, skład mniejszy, vocalis — głośna, syllaba — syllaba, skład większy; quantitas — ilkość, etymologia — etymologija, wykład słów, nomen substantivum — imię, słowo osobiste, nomen adiectivum — słowo przydatne, nomen compositum — złączone.

Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera, syllaba — sylaba, accentus — akcent (s. 11) [...].