słowo posiłkowe

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Lub/1778
• Kop/1780
• Mon/1780
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Desz/1846
• Br/1848
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Kon/1920
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Szob/1923
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

Posiłkowe słowa: Буду Będę, i Стану stanę[...] nie ze wszystkiemi nieskończonemi sposobami posiłkowe słowa układają się.

Słowa niedokonané, mają tylko czas teraźnieyszy i przeszły, tudzież przyszły ale z posiłkowém Słowém.

Słowa [...] są wielorakie. Verbum activum. Słowo czynne. Verbum passivum. Słowo bierne. Verbum deponens. Słowo pokładne, które ma zakończenie bierne (terminationem passivam) à znaczenie czynne (significationem activam). Verbum auxiliare. Słowo posiłkowe. Verbum regulare. Słowo foremne. Verbum irregulare. Słowo nie foremne. Verbum personale. Słowo osobiste. Verbum impersonale. Słowo nie osobiste. Verbum neutrum. Słowo nijakie, t.[to] j. [jest] ani czynne, ani bierne. Verbum frequentativum, Carisio, iterativum. Słowo częstotliwe, czyli powtorzyste. Verbum reciprocum. Słowo zaimkowe etc. etc.

[...] dają się nazwiska Słów, i wyłuszczają się tak przykładami, jako i opisaniém, jako to: Słów Posiłkowych, Złożonych lub Niezłożonych, Jednotliwych lub Częstotliwych, Czynnych lub Biérnych, albo Nijakich, Dokonanych lub Niedokonanych, Zaimkowych , Osobistych lub Nieosobistych.

Auxiliare verbum posiłkowe słowo.

Posiłkowé słowa są osobliwie to have mieć to be bydź, oprócz tych jednak są inné, które w pewnych trybach samym się nawet posiłkowym dodają. Takié są do, will, shall, may, can, ought, let.

Posiłkowé to do używa się jakośmy już namienili w pytaniu i przeczeniu, wyjowszy tylko kiedy się pytamy, albo przeczemy przez inné słowo posiłkowé. n.p. Do you read czytaszli, I do not nie czytam; takoż kiedy chcemy dodadź mocy słowu, osobliwie zastanawiając się nieco n.p. I really do forget what I had to tell you. W rzeczy saméj zapomniałem com miał mówić Waćpanu.

Słowo Posiłkowe EIMI. Poprzedza zwyczayne formy czasowanie słowa EIMI, którem się inne słowa w niektórych czasach posiłkują.

Słowa posiłkowe seyn, werden, bleiben maią przed sobą i po sobie Przypadek pierwszy [...].

Posiłkowe Słowa 66.

Język Samskrytu [...]. W czasowaniu nie potrzebuje zaimków, słów posiłkowych i t.d.

[Verbum] Auxiliare. [Słowo] Posiłkowe.

Forma na słowo posiłkowé nieforemné, dokonané, rzeczowné, tryb bezokoliczny: Być.

Opisujące formowanie podwajalnego Praeteritum. Praw: 457. Pierwiastek otrzymuje zakończenie na आं am, i z podwajalnego praet: przydaje się jedno ze słów posiłkow: to jest: कृ kri, robić, अस् as', esse być, i भू bhû, być; [...].

Pierwsze Futurum Praw: 460. Np. od दा dâ, dać; pochodzi दातृ dâtri, którego Nomin: Masc: दाता dâtâ; दातारौ dâtârau; दातारस् dâtâras', zastępują 3. pierwsze Osoby, pierwszego Futurum, inne osoby wszystkich trzech liczb obydwu form, składają się z Nom: sing: Masc: łącząc się z czasem teraz: słowa posiłkowego i rzeczownego अस् as', (esse) być, np. [...].

IMIOSŁOWY Osobliwe czyli Bez-okoliczne. Teraźniejszy. Czynny: znając się [...] Przeszły. Czynny: znawszy się. Pobiwszy się. [...] Przyszły. Czynny: Chciawszy się znać. Musiawszy się pobić. [...] 2. Zwyczajne czyli Okoliczne. Teraźniejszy. Czynny: znający się (41), znająca się [...] Przyszły. Czynny: Mający się i t. d. znać [...] Rzeczowniki słowowo-nijakie. Znanie się. Pobicie się. [...] (41). W słowach zaimkowych nie ma Imiosłowów różnoczasowych; Imiosłow czynny zastępuję ich miesce czasując się ze słowem posiłkowém, być np. On jest (był, będzie, i t. d.) znający się na kim lub na czém.

Rozdział VI. wykazuje w krótkości podział Czasowników, nazwiska ich, i cechy poznawania, oraz przykład zawierający w sobie Trybowanie, Czasowanie, Liczbowanie, Osobowanie i Rodzajowanie. Tu dwie nowości nastręczają się uwadze znawcy; pierwsza, iż jedno tylko mamy Słowo posiłkowe być, tak jak w sławiańkiém, rossyjskiém, i t. d. a co i J. S. Bandtke przede mną jeszcze uważał (d), druga zaś, Słowo dwuosobowne. Dla tego mówię , jedno słowo posiłkowe być, iż mieć, od innych mniemane Słowem posiłkowém, tego niemal uważam przyrodzenia, co i rozumieć, mniemać, sądzić, myśleć, i t. d.

CZASOWANIE SŁOWA POSIŁKOWEGO, JESTEM.

TRYB OZNAYMUJĄCY.

Czas teraźnieyszy.

Jestem i mam, ira pamacninkays (posiłkowe) jog netyk wien’s kitam atmaynose ant pamaciaus eyna, kt: będę miał; wienu be kitu stonu dayktu iszrożyt negali; ale ir kitiems żodżiams stojes pamace, kt: będę mówił kalbesiu, mam pisać raszysiu, i t. p.

Że zaś w późniéjszym czasie na wzór jégo inne się słowa potworzyły i do odmian swoich zawsze jégo pomocy potrzebują przeto słowo być nazywa się także posiłkowém.

Czas przyszły słów jednokrotnych, częstokrotnych i często dokonanych tworzy się poprzedzając trzecią osobę czasu przeszłego słowem posiłkowém: Będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, będą, albo kładąc to słowo posiłkowe po trybie bezokolicznym słowa [...].

Widzieliśmy że słowo ułomne can ma tylko czas przeszły could, must ma tylko jeden czas teraźniejszy, will ma tylko czas przeszły would. Brakujące im czasy dopełniają się za pomocą słowa posiłkowego to be.

Posiłkowiec .... Słowo posiłkowe.

Posiłkowiec .... Słowo posiłkowe.

Posiłkowiec, wca, lm. wce, m. gram. słowo posiłkowe. (Morz.)

[...] W 1ej i 2ej os. l. p. rodz. męs. wzią-łem, wzią-łeś nie przemienia się ą w ę, chociaż ł od niego się oddziela, ponieważ zgłoski em, eś, nie są przedłużeniem słowa wziął, lecz przeniesioną końcówką od słowa posiłkowego: jestem, jesteś, czyli od starego: jesm, jeś, i zrazu brzmiały oddzielnie tj. wziął-em, wziął-eś [...]. Dopiero w późniejszych czasach zrosła się ta końcówka em, eś, z imiesłowem: wzią-łem, wzią-łeś, ale samogłoska pierwotna ą, wiekami ustalona , już nia przeszła w ę.

[...] Czas przeszły niedokonany (imperfectum) składa się, jak się to już przy czasowniku być wspomniało, ze starego imiesłowu czasownika trwało- lub częstotliwo-niedokonanego i słowa posiłkowego jestem, którego końcówka po wypuszczeniu jest przyrasta do imiesłowu lub innego słowa [...].

Z czasem zlały się oba te żywioły w jednę postać, przyczém w piérwszych dwóch osobach l. poj. ze słowa posiłkowego tylko -em (m), -eś (ś), w piérwszych dwóch osobach l. mn. -śmy, -ście, w l. podw. -śwa, -śta pozostało, a w osobie 3. l. poj. i mn. słowo posiłkowe zupełnie odpadło.

§. 63. 5. Czas przeszły (perfectum). Dzisiejszy czas przeszły jest formacyją wyłącznie polską ; powstał zaś z imiesłowu czasu przeszłego strony czynnéj przyrostkiem -ła urobionego (§. 76) i z czasu teraźniejszego słowa posiłkowego; a więc od źródł. pisa-: pisa-ł + jesm, pisa-ł + jeś, pisa-ł + jest, pisa-li + jeśwa [...]

[...] Łączenie w jeden wyráz słównego temátu s końcówkami tak osobowemi, jak bezosobowemi nazywámy po staremu spájaniem (conjugatio), do którego zaliczámy nie tylko kojarzenie temátów słównych s końcówkami, ale także łączenie jimiesłowów lub rzeczowników słownych s formami słowa posiłkowego, którym jest słowo być [...].

[...] Wyrazy hortatus, napomɳáł, napoⴅináł są jimiesłowami, wyrazy zaś napoⴅinać, ermahnen są rzeczownikiem słównym, który nazywámy po staremu trybem bezokolicznym, prof. Małecki wyrazem bezokolicznym. Spółgłoskę m [...], jako téż formę słówną będę nazywámy słowem posiłkowym, prócz którego posługuje się także język nasz słowem mám, jako słowem posiłkowym.

Słowo w języku polskim jest siedmiorakie: czynne, zwrotne, wzajemnie-zwrotne, nijakie, posiłkowe, bierne, i czynno-bierne albo przymiotne.

Najpierwej poznaliśmy odmianę słowa posiłkowego być, albowiem zapomocą słowa posiłkowego być urabiamy całą formę bierną, składając imiesłów bierny czasu przeszłego na ty-ta-te lub ny-na-ne czasownika ze słowem być; daléj zapomocą słowa posiłkowego być urabiamy nasz czas zaprzeszły, np. robiłem był, uczyłem się był; nakoniec za pomocą słowa posiłkowego być urabiamy czas przyszły niedokonany, np. będę czytał, będę robił, będę pisał, będę się bawił itd.

Jeżeli orzeczeniem nie jest czasownik, lecz jaka inna część mowy, w takim razie łączy się to orzeczenie z podmiotem zapomocą słowa posiłkowego być. Słowo to posiłkowe być dlatego, że łączy orzeczenie z podmiotem, nazywamy łącznikiem, np. Pies szczeka. Rzeka płynie. Brat pisze. Dom stoi. Człowiek umiera. W tych zdaniach orzeczeniem są same czasowniki. – Lecz w zdaniach: Uczeń jest pilny. Dzieci są posłuszne. Ta książka jest twoja. Te zeszyty są nasze – orzeczeniem nie są czasowniki, lecz inne części mowy, i dlatego są one z podmiotem połączone zapomocą słowa posiłkowego być.

D. Formy konjugacyjne zlożone.

§. 246. Z form tych pierwotnych, urabianych w sposób już nam teraz wiadomy, tworzymy wszystkie nasze dalsze zasoby konjugacyjne, a to łącząc z nimi różne tak zw. słowa posiłkowe, a najczęściéj i przede wszystkiém odpowiednie czasy od słowa być.

Trzy słowa nasze dzisiejsze: iść, jechać i być, mają, w czasie teraźń. idę, jadę, będę (ostatnie jako dokonane z futuralném znaczeniem). W tych formach, właściwie złożonych, uznać należy w tém dę osobny składnik, dodany do i, ja i bę (= bu-n) jako słowo pomocnicze i posiłkowe.

Uwaga 2-ga. W skład słowa biernego wchodzić muszą koniecznie dwa wyrazy: pierwszym jest słowo posiłkowe być, lub słowo nijakie: zostać, stać się.

Imiesłowy, od słów pochodzące, posiłkowych, czynnych biernych i cierpiętliwych.

Chlubią się Grecy, że mają zrachowanych 300 słów prawidłowych, Samskryci 300, Łacinnicy 250 a inne narody coraz mniej i mniej mają. Zobaczymy ile my mamy, i jak się dzielą owe słowa. Dzielą się ogólnie, na czynne, bierne i posiłkowe, a szczególnie jeszcze oprócz tych na omowno zwrotne, na Jednoczasowe tezniejsze, (rzadko przeszły czas mające) na Jednoosobowe z zajimkiem mi, na Jmiesłowowe z zajimkiem mi.

Ponieważ w odmianie każdego czasownika, zachodzi wiele form takich, które nie są pierwotnemi, ale raczej złożonemi z dwóch form, tj. z formy czasownika danego i ze słowa posiłkowego być, obejrzymy więc nasampiérw konjugacyą owego słowa posiłkowego.

Глаголы być и mieć называются вспомогательными posiłkowemi (таковыми въ русскомъ языкѣ суть глаголы: быть и стать), потому что они помогаютъ другимъ глаголамъ въ означеніи времени; напр. ja będę czytał, on będzie czytać.

W dawnej polszczyźnie istniała forma czasu przeszłego opisowa, złożona z imiesłowu przeszłego czynnego na ł, ła, ło i form czasu teraźniejszego słowa posiłkowego być.

Rzeczowniki i przysłówki używają się nieosobowo ze słowem posiłkowym jest (było, będzie) albo robi się (robiło się), czyni się, staje się, kiedy wyrażają orzeczenie bezpodmiotowe, tj. nie mają ani wyraźnego, ani domyślnego podmiotu. Takie rzeczowniki lub przysłówki, użyte bez podmiotu, nazywamy wyrażeniami nieosobowemi; co do znaczenia odpowiadają słowom nieosobowym zjawisk rzeczowych.

Posiłkowy [...] Gram. Słowa posiłkowe: być i mieć.

Słowo być zwie się zazwyczaj słowem posiłkowym, gdyż formy jego używają się nie tylko w właściwym znaczeniu, ale także przy tworzeniu form złożonych innych słów (będę robił, czytać będę, byłbym pracował itp.).

§ 110. Odmiana słowa posiłkowego być.

Bezokolicznik: być,

Imiesłów czasu teraźniejszego: będący, -a, -e,

Imiesłów współczesny: będąc, [...].

Imiesłowy, przymiotniki, przysłówki, bezokoliczniki i rzeczowniki nie posiadają form orzeczeniowości, nie mogą przeto same przez się tworzyć orzeczenia. Dlatego też zawsze, ilekroć chcemy za pomocą nich wyrazić orzeczenie, musimy im nadać formy orzeczeniowości, t. j. upodobnić je do słowa osobowego. Posługujemy się w tym celu słowami posiłkowemi. Słowa te, zatraciwszy samodzielną treść, zachowały tylko formy słów osobowych. W ten sposób, łącząc się z imiesłowami, przymiotnikami, przysłówkami, bezokolicznikami i rzeczownikami, przenoszą na te części mowy formy słów osobowych, t. j. te cechy, które im nadają możność wyrażania orzeczenia, nap. on | został nauczycielem; drzwi | niech będą otwarte.

W 1. os. czasu przeszłego — poza Kaszubami, gdzie spåt i ̯em, i prócz pogranicznej z Rusinami gwary bielskiej, gdzie buł i ̯em — są dwa typy form, mianowicie imiesłów na -ł -ła -ło -li -ły z zaimkiem osobowym lub z resztką słowa posiłkowego, nieraz istniejące równorzędnie i różnie kombinowane; między liczbą pojedynczą a mnogą zachodzi pewien paralelizm.

Słowo posiłkowe rzadko na drugiem miejscu [...].

W os. 3 słowo posiłkowe już niezawsze występuje [...].

To właśnie się stało ze złożoną formą czasu przeszłego, gdzie wyraz drugi, t. j. słowo posiłkowe, albo przestał być wymawianym, albo stał się końcówką: miał jeśm zmieniono na miałeśm i wreszcie z większem uproszczeniem końcowej grupy spółgłosek — miałem.