terminów gramatycznych online
tryb życzący
Język: polski
- Czasowanie: Bor/1830
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. O wykładaniu. O częściach mowy: Gott/1794
- Część III. O przymiotniku. O słowie i imiesłowie: Jak/1823
- Etymologia: Mał/1879
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- III. Część mowy. Słowo: Marc/1833
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O Składni: Rew/1845
- O Słowie: Malin/1869
- O czasowaniu polskiem: Kop/1780
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O składni: Bor/1830
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- O zdaniu pierwotném czyli gołém: Gr/1861
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Oddział III. Wyjątek z gramatyki samskrytu: SkorM/1816
- Pierwiastki i przedniki: SkorM/1828
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału IX: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rozdział VI. O słowie: Kop/1778
- Składnia: Kurh/1852, Mał/1879
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, tom VI. i ostatni (U-Z): L/1807–1814
- Słowo: Br/1848
- Słówko o układzie tego dzieła: Bor/1830
- Zaimek: Prz/1792
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
- Znamiona czasowe i trybowe: Trz/1865
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Optativus (tryb życzący). Tryb morfologiczny [...] właściwy starszym jęz. ie., np. sanskr. i jęz. grec. W większości jęz. ie. zanikł, przekazując swoje funkcje innym trybom, np. w łac. comunctiwowi.
Cytaty
Ponieważ czworako używamy w mowie Słowa, raz oznajmując, drugi raz rozkazując, trzeci raz życząc, czwarty raz żadnej z tych okoliczności nie wyrażając, przeto też na takowe odmiany Słowa jest Trybów cztery: pierwszy Oznajmujący (indicativus), np. jesteś, es; drugi Rozkazujący (imperativus), np. bądź, esto: trzeci Życzący (optativus), np. obyś był, esses: czwarty Bezokoliczny (infinitivus), np. być, esse.
Chcą wyrazić sąd z tą okolicznością, że co oznajmujémy, albo rozkazujémy, albo życzymy; mámy na to tryby, oznajmujący, rozkazujący, życzący np. kochám, kocháj, obyś kocháł.
Inszych trybów osobnych nié mámy, jakie są łączący (coniunctivus), życzący (optativus), dopuszczający (permissivus) możny (potentialis), ale té myślénia sposoby, omáwiámy przez tryb oznajmujący lub rozkazujący, np. niech mám, miéj, niech má, miéjmy, miéjcie, niech máją.
Poniewáż my Polácy nié mámy Trybu życzącégo, ale go zastępujémy Trybem oznajmującym; Spojniki naszé té, oby, gdyby, aby, żeby, nié mogą się kłaść tylko z zakończéniém czasu przeszłégo, np. oby to było &c.
Piérwsza osobliwość tak się má: że gdy piérwszé słowo kładzie się bez przéczéniá, czyli bez tego Przysłówka nie, a drugié słowo kładzie się z Przysłówkiém iż, czyli że, odmiéniając sąd piérwszégo Słowa twiérdzący na przéczący, to jest, dodając do owégo Słowa przéczący Przysłówek nie; Przysłówek iż, czyli że, przy drugiém Słowie połóżony, odmiéniá się na Przysłowek żeby: czyli Słowo drugié położoné w twiérdzéniu w Trybie oznájmującym; w przéczéniu odmiéniá się na Tryb życzący.
[...] względy na té okoliczności Sądu, zowią się Trybami, czyli Sposobami, Oznájmującym, Rozkazującym, Życzącym, Łączącym, Pozwálającym i Możnym (Indicativus, Imperativus, Optativus, Coniunctivus, Permissivus, Potentialis) Nadto, jest jeszcze Tryb Bezokoliczny (Infinitivus), którym się zwyczajné okoliczności Czasu, Liczby, Osoby i Rodzaju nié wydają.
optativus życzący
Trybów iest cztery: Oznaymuiący, Rozkazuiacy, Zyczący y Bezokoliczny.
Can Posiłkuje tryb życzący we wszystkich czasach kiedy się chce oznaczyć możność pewna, ale słowo z niém położoné nie má czasu przeszłégo złożonégo. Posiłkuje tym sposobem w czasie térazniéjszym. I can, Thou canst, He can, We can, You can, They can.
Tryb życzący różni się tylko od trybu oznájmującégo dodaniém jakiégo spójnika; jeżeli zaś razém wyráża możność, idzie jak tryb to samo znaczący dobrawszy spójnika; owszem sam tryb znaczący możność, jest niejako trybem życzącym: bo też czasem wyraża życzenie téj możności.
Trybów jest 5: Oznaymujący, Rozkazujący, Życzący, Łączący i Bezokoliczny.
Trybow iest cztery, Oznaczaiącay, Rozkazuiący, Zyczący, Bezokoliczny.
ŻYCZYĆ med. ndk. absolute [...]. W grammatyce: tryb życzący, Optativus [...].
Słowo ma cztery tryby: oznajmujący, np. jestém; rozkazujący, np. bądź: życzący, np. obyś był; bezokoliczny, np. być.
Życzący tryb Słów, 73.
Trybów istotnych jest cztery, to jest 1o. Oznajmujący (Indicatif). 2o. Przyczyną będący, czyli skutkujący (causal effectivus). 3o. Życzący (Optativ). 4o. Częstotliwy (frequentiv) i piąty bezokoliczny.
W drugim rozdziale mieszczą się prawidła na słowa przyczyną będące (Causal), w trzecim na słowa życzące, w czwartym na słowa częstotliwe, w piątym na słowa imienne (Nominat:) czyli takie które od imion pochodzą, szósty zaś rozdział niektóre o źródłosłowach mieści uwagi.
Może być, że okoliczność ta, od której zależy druga niepewna, zdarzyli się lub nie zdarzy, nie z innej jakiej rzeczy lub przyczyny, ale z umysłu i uczucia mówiącego wypływa: jako to, kiedy kto czego życzy, utyskuje na co, żali się i t. d.: w takim razie użyte Słowo nie podlega żadnemu innemu, ale wprost wypływa z uczucia i myśli naszéj. Tryb takowy zowią grammatycy życzącym, od przedniejszej czynności życzenia, która się przezeń maluje.
Tryb życzący takoż odmian swoich nie ma; ale wydaje czasy swoje za pomocą Spójników: by, oby, gdyby, bodaj, bodajby, jeśliby, choćby, chociażby, byleby, luboby, połączonych z czasami trybu oznajmującego.
Czasem okoliczność ta, od któréj zależy druga niepewna, nie z innéj jakiéj rzeczy lub przyczyny, ale z umysłu i uczucia mówiącego wypływa: jako to, kiedy kto czego życzy, utyskuje na co, żali się itd. W takim razie użyte słowo nie podlega żadnemu innemu, ale wprost wypływa z uczucia i myśli mówiącego. Tryb takowy zowią gramatycy życzącym, od przedniejszéj okoliczności życzenia, która się przezeń maluje.
Praw: 470. Tryb życzący (Precativus), formuje się jak Potentialis.
TRYB ŻYCZĄCY Wyraża życzenie bezwarunkowe ze spojnikiem by i z przyrostkami słowowemi m, ś, śmy, ście. Tryb ten nie czasuje się jak TRYB ŁĄCZĄCY, różni się tylko od niego miescem i spojnikami, to jest, że zawsze zaczyna frazę spojnikiem życzenie znaczącym, jako to: oby, bodajby, bogdajżeby, i t. d.
TRYB ŻYCZĄCY (Tryb Czwarty). [...] Obym znał [...] Bodajbym uczył, a, o.
Spojniki rządzą Trybami. Jаkо-to Łączącym: żeby, iżby, aby, ażeby, i t. d. obaczyć (str. 42). Życzącym: oby, bodajby, bogdajby, i t. d. obaczyć (str. 43).
Uważałem nadto, iż prócz czterech Trybów dotąd wyrażanych, Bezokolicznego, Oznajmującego, Rozkazującego i Łączącego, są jeszcze w mowie naszej, Warunkowy i Życzący, a co dowiodłem w Przypiskach.
Da żodźey dalinas atmaynose ing kiatures pakalenies, (cztery Tryby.) Pirma ira apznayminanty (Tryb oznaymuiący,) kt: iestem esu. Antra życzyienty (Tryb życzący,) kt: gdybym był kad bucze.
Tak więc po słowach wymagających dopełnienia, używamy Trybu: już bezokolicznego, już rozkazującego, już życzącego; według tego jak rozsądek i gust wskazuje. W rozkazywaniu, tryb rozkazujący lub delikatniéj bezokoliczny, a łagodniéj jeszcze życzący kładziemy [...].
Tryb życzący powstał na końcu innych trybów, gdy już oświata i delikatność znacznie wygórowały, bo on delikatnym sposobem rozkazuje.
Tryb życzący, który wyraża działanie sposobem wymagania, wątpienia albo życzenia [...].
Stąd wynika sposób mówienia zwany trybem życzącym, na który w polskim języku słowa nie mają oddzielnych zakończeń. Np. Z wyraźném zdaniem główném. Życzę, pragnę, aby ci szczęście sprzyjało. Z jego opuszczeniem. Oby ci szczęście sprzyjało!
Tryb, u, lm. y, m. (z niem.) [...]. 2) = gram. in. Sposób; odcień sądu wyrażany końcowemi odmianami słów (czasowników) lub dodanemi do nich wyrazami; = oznajmujący, gdy mówimy tylko, że coś było, jest lub będzie, np. upadł, chodzi, zniszczy; = rozkazujący, gdy wymagamy po kim aby co, uczynił po czém aby się stało wedle naszéj chęci, np. rób', uderzmy, niech zginie; = bezokoliczny, gdy oznaczamy bytność, czynność sposobem oderwanym, bez względu na żadne okoliczności, np. być, robić, stuknąć; = [tryb] życzący, warunkowy, łączący, w języku naszym nie mają własnych kształtów w zakończeniu słów, lecz urabiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie, np. zrobiłbym gdyby, prosiłem ażeby przyszedł, bodajeś przepadł! i t. p. [...].
Życzący, a, e, im. od Życzyć; [...] gram. Tryb życzący; taki kształt nadawany słowom, przez który się wyraża życzenie, np. obym był, obyś widział, i t. p.
Podobnie orzecznik rzeczowny i przymiotny nie wyraża sam przez się różnicy trybu; bo w przykładzie: Ty dobry, nie można wyrazić różnicy trybu oznajmującego, życzącego, warunkowego, rozkazującego. Abyśmy więc mogli wyrazić różnicę trybu, dodajemy orzecznikowi łącznik być i mówimy: Jesteś doby; abyś był dobry; obyś był dobry; byłbyś dobry; bądź dobry.
§. 64. Tryby liczy gramatyka porównawcza w języku indoeuropejskim cztéry: oznajmujący (indicativus), rozkazujący (imperativus), idealny (conjunctivus), życzący (optativus).
Bliższy rozbiór tego trybu pomijamy dla tego, że go w języku słowiańskim wcale nie ma; to bowiem , co zwykle trybem rozkazującym nazywamy, jest pod względem morfologicznym właściwie trybem życzącym (optativus).
[...] Prof. Bopp w swojéj Porównáwczéj Gramatyce języków jafeckiéj rodziny zestáwiá końcówkę ji, j słowiańskiego trybu rozkazującego ze znamieniem sanskryckiego trybu mogącego (potentialis) i greckiego trybu życzącego (optativus) i łączącego (conjunctivus), którym jest samogłoska i, która według wszelkiego prawdopodobieństwa jest ostatnią cząstką sanskryckiej końcówki hi, a zatym zostaje z nią w etymologicznym związku [...].
O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].
[…] Natomiást má dzisiejszá polszczyzna tryb życzący (modus optativus) rozpadający się według przyrody słowa na 3 odcieniá to jest a) życzący dokonany b) życzący niedokonany c) życzący częstotliwy […].
To co się u nas mniéj właściwie „trybem rozkazującym" nazywa, był to istotnie tryb Życzący (Optativus), który zjawi się w konjugacyi dopiero w ciągu dałszéj t. j. wstawkowéj epoki.
Według też tego, do którego właśnie drugiego trybu ten Warunkowy najwięcéj w danych razach znaczeniem swojém się zbliża, możemy w nim rozróżniać owe trzy (już nam z §. 227 wiadome) główne jego rodzaje: właściwy tryb warunkowy (w ściślejszym sensie) — odcień jego życzący — i wreszcie zamiarowy.
Tryb życzący oznacza znowu jakieś pragnienie, życzenie, np. życzę ci, żebyś przyjemnie czas spędziła.
Optativ Życzący, Tryb życzący.
Optativ Życzący, Tryb życzący.
Życzący, Tryb życzący. Optativ [Życz.].
Życzący, Tryb życzący. Optativ [Życz.].
Życzący, Tryb życzący. Optativ [Życz.].
Въ польскихъ и русскихъ глаголахъ для выраженія наклоненія сослагательнаго или условнаго, trybu życzącego, lub warunkowego, ynoтребляемаго въ иностранныхъ языкахъ прибавляются союзы: by, aby, oby, jeśliby (чтобы, еслибы, когдабы и т. п.), къ прошедшему времени; напр. kochałby, любилъбы: aby kochał, чтобы любилъ; aby kochali, чтобы любили; jeśliby kochali, ислибы любили.
Formy rozkaźnika w językach słowiańskich, a więc i w polszczyźnie są właściwie z pochodzenia swego szczątkami trybu życzącego (optativus), który zachował się w innych językach indoeuropejskich.
Barwę trybowi, nazywanemu dziś warunkowym, nadaje uczucie wahania, niepewności; to odróżnia jego znaczenie od znaczenia trybu oznajmującego: Chciałbym bardzo, cóż kiedy mam trudności nowe Mick. P. T.; gdyby nie wahanie, możnaby powiedzieć: chcę bardzo. Z drugiej strony to samo odróżnia znaczenie tego trybu jako życzącego od znaczenia trybu rozkazującego: Jużbyś raz z tem skończył!
★Tryb (modus) oznacza stosunek czynności do rzeczywistości i woli mówiącego: a) ★orzekający (oznajmujący, indicativus).b) ★przypuszczający (łączący, coniunctivus), c) życzący (optativus).
Życzący tryb, p. czasowniki II 3.
Powiązane terminy
- obyczaj żądający
- *optativus
- optatyw
- optatywus
- rodzaj życzący trybu warunkowego
- *sposób pożądający
- sposób żądający
- sposób życzący
- tryb czwarty
- tryb podrzędny
- tryb proszący
- modus optativus
- optatif (rzecz.)
- Optativ
- optative
- precativus
- życzyienty (wsp. lit. tariamoji nuosaka)
- сослагательное наклонение