budowa wyrazów

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Malin/1869
• Oż/1883
• Jes/1886
• Kr/1917
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Szob/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927

W pierwszéj części wykázaliśmy jilość brzmień i głosów języka polskiego, jich podziáł na samogłoski i spółgłoski, jednych i drugich rodowód, jich przemiany w skutek jich wzajemnego wpływu na siebie i przyczyny tychże przemián w wyrazach polskich. A poniewáż te wyrazy, w których zachodzą rzeczone przemiany głosek, tych nájpiérwszych i nájpiérwotniejszych żywiołów każdéj mowy ludzkiéj, pod względem gramatycznym nie są jednego i tego samego składu i budowy, i gramatyka porównáwczá prócz głosek odróżniá w składzie i budowie wyrazów i jinne gramatyczne cząstki składowe wyrazów, przeto wyjáśniając prawa głosowe głosek, musieliśmy się mimowolnie spotykać z dopiéro rzeczonemi gramatycznemi cząstkami w skłád wyrazów wchodzącemi, jakiemi są piérwiástek (etymon, radix, niemieckie Wurzel), pień czyli temat (thema, Stamm), nágłos (praefixum, Vorsylbe), pogłos (afformativum, affixum, Nachsylbe, Wortbildungssuffix), końcówka (suffixum, Biegungssuffix albo Endung), spójka (Bindevocal), nasuwka (prothesis, Vorschlag), wsuwka (epenthesis, Einschiebsel), zasuwka (epithesis lub paragoge) itd.

Czy Towarzystwo Przyjaciół nauk, to właściwie rostrzygało?

Właściwie, dzielnie, trafnie; poznało budowę wyrazów, własnych i obcych w dziedzinie polskiej, usunęło wadliwe, z łaciny formowane wyrazy; niedozwoliło jich zmieniać, ani powiększać owszem skracać gdzie można, i zbytecznych wcale się pozbywać, a polskiemi o jile możności zastępować.

Prośę uważać dobrze: najprzod budowa wyrazów nie pozwala używać tych mylnych kresek [...].

W budowie wyrazów wyróżniamy różne cząstki składowe. Najważniejszą cząstką czyli rdzeniem, z któ­rego wyraz każdy zbudowany, jest pierwiastek. Z pierwiastku tworzy się też zwykle cała rodzina wyrazów.

ETYMOLOGJA (Słoworód).

§ 162. Część gramatyki, zwana etymologją albo słoworodem, jest to nauka, zaznajamiająca nas z budową wyrazów.

Słowotwórstwo (nauka o budowie wyrazów).

B. Słowotwórstwo. (Nauka o budowie wyrazów).

III. BUDOWA WYRAZÓW I ICH KLASYFIKACJA FORMALNA. § 202. Budowa wyrazów zależy od ilości i jakości wchodzących w ich skład cząstek znaczeniowych.

Dotychczas nie mieliśmy nauki o słowotwórstwie, opartej na materjale historycznym; praca moja ma być pierwszą jej próbą. Oczywiście należałoby ją szerzej oprzeć na materjale porównawczym, ale [...] zebranie [...] samego tylko materjału polskiego zabrało wiele czasu, wskutek czego brakło go na badania porównawcze. To zwłaszcza dotyczy pierwszego działu książki, poświęconego budowie wyrazów.

O formalnej budowie wyrazów najzwięźlej pouczy studjującego opracowanie Ułaszyna w Gramatyce Akademji lub Szobera (w Gramatyce większej); obaj autorowie traktują przedmiot tylko z punktu widzenia opisowego. Natomiast historyczny punkt widzenia stosuje Łoś w pierwszej części Słowotwórstwa (§§ 1—349: Budowa wyrazów).