terminów gramatycznych online
osoba druga
Język: polski
- Chapitre VI. De la convenance de nom avec le verbe / Rozdział VI. O zgadzaniu się nominis cum verbo: Fook/1768
- Czasowanie. Zaimek osobisty. Osobowanie. Liczbowanie. Rodzajowanie. Trybowanie: Czep/1871–1872
- Części mowy: ZwO/1924
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. O Zaimkach: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Część druga. O częściach dyskursu: Duch/1699
- Część druga. Odmiana imion: Lor/1907
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- Etymologia (Słoworód): Mał/1879
- Fleksja: PolTerm/1921, Król/1922
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka o znaczeniu wyrazów (semantyka): Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O Słowie: Malin/1869
- O częściach mowy w ogólności: Bor/1830
- O etymologii: Mal/1700
- O nauce dobrego pisania i czytania: Lub/1778
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O pewnych zmianach w zdaniu złożoném: Gr/1861
- O składni, czyli o należytém wyrazów ułożeniu: Ant/1788
- O słowie: Lub/1778, Ryk/1850, Kam/1870, Bor/1830
- O zaimkach: Ryk/1850
- O zaimku: Nał/1774
- Objaśnienie terminologii: Morz/1857
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Składnia: Kurh/1852, Łaz/1861
- Syntaxis: SzyGram/1767
- Słowniczek: Gaert/1927
- Traktat II. O częściach dyskursu: Dąb/1759
- Tworzenie się i skłanianie zajimków, jako też skłanianie zajimkowe przymiotników: Malin/1869
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Zaimek: Br/1848
- Zaimki: Desz/1846
Osoba. Kategoria gramatyczna o funkcji wskazującej (deiktycznej), jeden z podstawowych środków jęz. aktualizacji wypowiedzenia. [...] Pierwsza os. identyfikuje partycypanta zdarzenia z mówiącym, druga - ze słuchaczem, trzecia - wskazuje, iż partycypant zdarzenia nie jest identyczny z żadnym z uczestników aktu porozumiewania się językowego.
Cytaty
Czásy słow są komponowane z trzech osob [...]. Druga jest naznáczona przez tu, ty, w małej liczbie, á vous, wy, w wielkiej.
Osób przyrodzęnié uformowáło trzy [...]. Piérwszą zowie káżdy sam siebie, náp. robię, robięmy [...]. Drugą osobę zowięmy ty i wy. Trzecią, ón i óni [...] óna óné.
Czasy słow są skomponowane z trzech Osob [...].Druga [osoba] jest naznaczona przez tu, ty, w małej liczbie; vous, wy, w wielkiej [...].
P. Wiele jest osob, i ktoremi się zaimkami wyrażają? O. Trzy: pierwsza, ktora mowi; à ta się wyraża zaimkiem ja, my. Druga, do ktorej się mowi; à ta się wyraża zaimkiem ty, wy. Trzecia, o ktorej się mowi, à ta się wyraża zaimkiem On, oni, i innemi tak zaimkami jako imionami.
O. Zaimek ty wyraża drugą osobę m. l., wy wielkiej.
Le première personne est censée plus noble que la seconde, la seconde plus noble que la troisième.
[...]
Pierwsza osoba zacniejsza jest niż druga, a druga niżeli trzecia.
Osob, ktore sie Zaimkami wyrażają, jest trzy: Pierwsza ktora mowi, a ta się wyraża Zaimkiem Ja, my. Druga, do ktorej się mowi, a ta się wyraża zaimkiem ty, wy. Trzecia o ktorej się mowi, à ta się wyraża zaimkiem On, oni; i innemi tak Zaimkami, jako imionami.
PRZYKŁAD I. Zaimkow pierwszej i drugiej Osoby. L. P. M. Ja, -, ty.
Koniugacyi słow w Ojczystym języku liczy się cztery, według czworakiego ich skończenia w drugiej osobie liczby pojedynczej, sposobu skazującego, czasu teraźniejszego, to jest, na: asz, esz, isz, ysz
P. Wieleż jest Osob? O. Trzy: Pierwsza jest ta ktora mowi. Druga jest ta do ktorej mowią. Trzecia jest ta o ktorej mowią.
Owszem własność Rossyjskiego języka unika tęskliwej litery И. gdy ta z kończenia słow sposobu nieskończonego (ex terminatione verborum modi infinitivi) i z drugiej osoby małej liczby dawno wytrącona, i zamiast писати, pisać [...] zażywają, писать.
Pochodzące od imion [...] w drugiej osobie przemieniają Ж. na Д. albo З. Смердъ smród, смержу śmierdzę, смердишь śmierdzisz.
W przeszłym niedoskonałym słowa proste wtórego sprzężenia przemieniają ШЬ. drugiej osoby na ЛЪ. Браню wojuję, брянилъ wojował.
W wyrazach twierdzących i przeczących [...] w drugiéj i trzeciéj osobie. Shall znaczy obietnicę, pogróżkę rozkaz álbo zakaz Will oznájmienie.
Druga osoba l. p. formuje się zawsze z trzeciej osoby l. p. czasu teraźniejszego trybu oznajmującego, ale rozmaitym sposobem.
1wsza i 2ga osoba l.m. formuje się zawsze z drugiej trybu rozk., np. znaj, znajmy, znajcie; ciągnij, ciągnijmy, ciągnijcie, i t. d.
[Słowa mają] trzy osoby: piérwszá, np. jém, jémy; drugá, np. jész jécie; trzeciá, np. jé jedzą.
Osób jest trzy, to jest: trzecia, prathama paruszah np. on; druga madjama parusza, średnia np. ty i pierwsza utama purusza, szlachetna np. ja, my.
Zaimki które wyrażają trzy osoby: która mówi, do której i o której lub o czém, zowią się osobiste: i tych jest trzy: na wyrażenie osoby mówiącej, którą zowiemy pierwszą, służy Zaimek ja, a jeśli takich jest więcej osob, my. Osobę drugą nazywaną, do której się mówi, wydaje zaimek ty, kiedy takich jest więcej nad jednę, wy, osobę o której jest mowa, którą zowiemy trzecią, wyraża Zaimek on, jednę; oni więcej nad jednę.
Zaimki, wyrażające trzy osoby, tj. tę, która mówi, do któréj i o któréj lub o czém mówi, zowią się osobiste, i tych jest trzy: na wyrażenie osoby mówiącéj, którą zowiemy piérwszą, służy zaimek ja, a jeśli takich osób jest więcéj, my. Osobę drugą nazwaną, do któréj się mówi, wydaje zaimek ty; kiedy takich jest więcéj nad jednę, wy; osobę, o któréj jest mowa, którą zowiemy trzecią, wyraża zaimek on, jednę; oni więcéj nad jednę.
Trzy osoby wchodzą do mowy, piérwsza, która mówi; [osoba] druga, do któréj mówi; trzecia, o któréj jest mowa. Zaimki wyrażające te osoby, są dla piérwszéj ja, dla drugiéj ty, dla trzeciéj on.
Osob jest trzy w liczbie pojedyńczej, i trzy w mnogiej. Pierwsza osoba która mówi; (ja) znam,(my) znamy (5). Druga do której się mówi; (ty) znasz, (wy) znacie. Trzecia osoba lub rzecz o której się mówi; (on, ona, ono) zna, (oni, ony) znają.
Osoby [...] 1sza (My) 2ga (Wy) 3cia.
Te dwa zaimki są tylko nazwami osoby mówiącej piérwszą zwanéj i osoby drugiéj, to jest téj, do któréj się mówi bez względu na płeć osób, ale z względem na ilość czyli liczbę [...].
Zaimki osobowe są te, które oznaczają osoby. Takiemi są: Ja, ty, on. Ja oznacza osobę, która mówi, ty osobę do któréj się mówi, on osobę, o któréj się mówi. Ja nazywamy osobę piérwszą, ty osobę drugą, on osobę trzecią.
2ga osoba, do któréj się mówi, zastępuje się zaimkiem: ty, wy.
Os. 2.
Przypadek 1 Osoby 2. thou, ty
1. Czas teraźniejszy. Wszystkie jego osoby są podobne do trybu bezokolicznego, wyjąwszy drugą i trzecią liczby pojedynczéj, z których druga przybiera st lub est, podobnie jak stopnie najwyższe [...].
Niekiedy osoba druga trybu rozkazującego, używa się zamiast trzeciéj.
W rossyjskim języku osoba 2 trybu rozkazującego brać się może w znaczeniu nie tylko 3 ale i 1.
Do każdego sądu czyli zdania wchodzą ludzie czyli osoby, którzy takowe o rzeczach wydają; to samo dzieje się przy odmianie słów przez osoby; istotnie wchodzi ich tam trzy: piérwsza która mówi, może się nazwać czynną, druga do któréj jest mowa, może się nazwać nijaką, trzecia o któréj jest mowa, może się nazwać bierną.
Osób czy wyraźnych, czy domyślnych w każdéj liczbie mamy trzy: piérwsza która mówi zowie się: ja, my, druga do któréj się mówi, zowie się: ty, wy, trzecia o któréj się mówi, może być osoba, on, ona, ono, oni, one, lub sama rzecz, np. ojciec, matka, dziécię; ojcowie, matki, dzieci i t. d.
Posługa druga, tak zwana osoba druga, początkowana od bliźniego, wymierzona bezpośrednio do istoty, jakoby przybocznéj obecnością bliskiej, zwać się może tykającą, bo jéj wyrazem ty, np.: ty jesteś brat.
Posługa piérwsza omowna. Osoba trzecia. Posługa druga tykająca . Osoba druga. Posługa trzecia osobista . Osoba piérwsza.
Przez osobę rozumiemy w gramatyce każdą osobę lub rzecz, o któréj jest mowa; trzy tedy osoby rozróżniamy w mowie: [...] 2ga osoba, do któréj się mówi wyraża się zaimkiem ty w l. p., wy w l. m. […].
[...] Gdy rodzaje i osoby podmiotów są różne, zgadzamy orzecznik z rodzajem i osobą przedniejszą; osoba męska przedniejsza jest od osoby żeńskiéj i od rzeczy, czyli końcówka osobowo-męs. przedniejsza jest od końcówki rzeczowéj, osoba 1sza przedniejsza od 2iéj, a 2ga od 3éj (jak w łać.), np. Mąż i żona byli temu bardzo przeciwni [...].
Jeżeli w zdaniu znajduję się kilka podmiotów żywotnych a jednym z nich jest rzeczownik osobowy męski, kładzie się orzecznik w liczbie mnogiéj w rodzaju męskim, w osobie przedniejszéj; przedniejszą zaś jest osoba pierwsza od drugiéj, druga od trzeciéj; n. p. Ja i ty jesteśmy dzisiaj zatrudnieni. Ty i brat zwiedzicie góry karpackie. Ojciec i matka powrócili z podróży.
Rozróżniamy jeszcze, czy się czynność ściąga do téj osoby, która mówi, t. j. do osoby piérwszej (ja idę); czy do osoby, do któréj się mówi t. j. do osoby drugiéj (ty idzesz); czy na koniec do osoby, o któréj się mówi, t. j. do osoby trzeciéj (on, ona, ono idzie).
[...] Nareszcie są zajimki oznaczające osoby, zwiérzęta i rzeczy, o których mówim, jako to: on, ona, ono, ten, ta, to itd., które jako i same jimiona rzeczowne lub przymiotne, których miejsce w mowie zastępują, są pod tym względem wyrazami osoby 3éj, tak, że ściśle rzecz biorąc, same tylko zajimki oznaczające 1szą i 2gą osobę, tak w liczbie pojedynczéj, jako i mnogiéj, jako to: ja, ty, my, vy są zajimkami osobistemi [...].
[…] Takowe zapatrywanie się jest nader błędne i niezgodne s práwdą; albowiem faktem jest niezaprzeczonym, że gdzie tylko w dziedzinie języka starosłowiańskiego i polskiego zachodzi w 2éj osobie liczby pojedyńczéj kontrakcyjá lub wyrzutniá […], tam téż i w 1éj osobie liczby pojedyńczéj nie ma spójki, i dlá tego osoba ta kończy się w obudwu językach nie na samogłoskę nosową ą lub ę, w któréj tkwi zawsze spójka, lecz na spółgłoskę m, która jest znamieniem téjże osoby [...].
P. Ile osób rozróżniamy w mowie? O. Trzy: pierwsza ja, która mówię; druga ty, który mię słuchasz, trzecia on albo ona, o której ja mówię. Osobę pierwszą liczby mnogiéj formujemy dodając końcówkę my, do trzeciéj osoby liczby pojedyńczéj. [...] osoba 1-a kończy się na m, np. słucham, 2-a na sz, np. mówisz, 3-a stosownie do jednéj z 3 form.
[…] Orzeczenie ma trzy osoby: osoba pierwsza, gdy orzeczenie przypisujemy osobie mówiącéj; osoba druga, gdy orzeczenie przypisujemy osobie do któréj się mówi; osoba trzecia, gdy orzeczenie przypisujemy osobie lub przedmiotowi ubocznemu, o którym się mówi [...].
Przy odmianie czasowników rozróżniamy trzy osoby: 1. osobę, która mówi, np. (ja) piszę, czytam, śpię, chodzę; 2. osobę, do któréj się mówi, np. (ty) piszesz, czytasz, śpisz, chodzisz; 3. osobę, o któréj się mówi, np. (on-ona-ono) pisze, czyta, śpi, chodzi.
Rozróżniamy jeszcze, czy się czynność ściąga do téj osoby, która mówi, t. j. do osoby piérwszej (ja idę); czy do osoby, do któréj się mówi t. j. do osoby drugiéj (ty idziesz); czy na koniec do osoby, o któréj się mówi, t. j. do osoby trzeciéj (on, ona, ono idzie).
II. osoba licz. poj. jeś, powstała z jes-ś (§. 84 i 88, 1): jedyny przykład w języku polskim w téj osobie czasu teraźniejszego zakończenia ś (zamiast sz) , w starosłowiańskim si.
W II osobie polega dalsza (poza Iszym i Vtym przyp.) dekl. na dwóch właściwie tylko tematach.
P. Ile jest osób gramatycznych? O. Osób gramatycznych jest trzy na liczbę pojedyńczą i trzy na liczbę mnogą; osoba 1-sza jest ta, która mówi: ja, my; 2-ga, do któréj się mówi: ty, wy; 3-cia o któréj się mówi: on-a-o, oni-e; za osobę trzecią uważa się wszelka rzecz, o któréj jest mowa, np. Ja nauczyłam się wszystkiego, a wy umiecie już swoje lekcye? Tu wyrazy wszystko, lekcye są osobą 3-cią.
Osoba 1. Osoba 2. Osoba 3. Kto? (mówi). Ja Ty On [...].
Mówiąc do brata (który względem ciebie jest tu niejako osobą 2-gą) powiesz: czytasz.
Ta osoba, która przemawia do drugich, zowie się piérwszą.
Ta osoba, do któréj przemawiamy, zowie się [osobą] drugą.
Ta osoba, o któréj mówimy, zowie się trzecią.
2. ,, [osoba]: jesteś
Czasowniki (słowa) odmieniają się przez osoby i liczby; np. liczba pojedyncza 1-a osoba pracuję, 2-a osoba: pracujesz; 3-a osoba: pracuje.
L. pojed.
Osoba 2. jesteś
[W l. pojed. %osoba] 2-a% [ma końcówkę] -sz, -ś.
2-ga osoba l. mn. ma zakończenie cie ( = će), powstałe z pierwotnego te.
Osoba 2-ga 1. p. jeś (stsł. jesi) przedstawia w języku polskim jedyną formę tej osoby z zakończeniem ś.
Zaimki osobowe (pronomes pessoaes) są: eu ja, tu ty, elle on, ella ona, nós my, vos wy, elles oni, ellas one. Przypadkowanie ich jest następujące:
1-sza osoba. [...]
2-ga osoba. [...]
Zaimek zwrotny. Formy grzeczności.
Polskie się nazywa się zaimkiem zwrotnym (pronome reflexivo, x – ks). W języku portugalskim tłomaczy się przez se, jeżeli się zwraca do trzeciej osoby; ale gdy się zwraca do osoby pierwszej lub drugiej, tłomaczy się zaimkami osobowemi me, te, nos, vos; na prz.:
on się umył — elle se lavou, ona się umyła — ella se lavou, [...], ale: ja się umyłem — eu me lavei, ty się umyłeś — tu te lavaste, [...].
Zaimek: ty, wy oznacza osobę lub osoby, do których się mówi, czyli drugą osobę.
Dla osoby 1-szej liczby pojedynczej używa się zaimka: mój, moja, moje; dla osoby 2-ej liczby pojed.: twój, twoja, twoje [...].
Postać osoby drugiej, liczby pojedynczej, używa się wtedy, gdy daną czynność wykonywa lub pewnego stanu doświadcza osoba, do której się zwracamy, np.: chodzisz, piszesz, myślisz, niosłeś, zmarzniesz itp.
Ponieważ mamy trzy osoby (ja, ty, on) i dwie liczby (liczbę pojed. i mnogą), rozróżniamy zatem w odmianie czasownika trzy osoby i dwie liczby.
Osoba pierwsza: (ja) piszę, czytam, widziałem;
osoba druga: (ty) piszesz, czytasz, widziałeś;
osoba trzecia: (on) pisze, czyta, widział.
Końcówki czasu teraźniejszego są zatem następujące:
Liczba pojedyncza, osoba I m albo ę (ję),
[Liczba pojedyncza, osoba] II sz [albo] esz (jesz),
[Liczba pojedyncza, osoba] III ― [albo] e (je), [...].
Osoba pierwsza, druga i trzecia.
Strona czynna. Tryb orzekający. Czas teraźniejszy: l. poj. 1 osoba: piszę, 2 osoba: pisz-esz, 3 osoba: pisze [...]
Strona czynna. Tryb orzekający. [...] Tryb przypuszczający [...] Tryb rozkazujący. 1 osob. -, piszmy, 2 osob. pisz, piszcie, 3 osob. niech pisze, niech piszą.
Forma, łącząca się z zaimkiem osoby drugiej w podmiocie, - [nazywa się - przyp. red.] osobą drugą (ty wychodzisz).
Końcówka 2. os. ta nie ma już nigdzie znaczenia liczby podwójnej, zawsze oznacza właściwą liczbę mnogą.
W infinitywie sufiksalne i było akutowe [...], w praesens cyrkumfleksowe jak wynika z tego, że od 2 osoby l. pojedynczej począwszy, pod wpływem wygłosowych jerów, dostało to sufiksalne i później nowoakutową długość, utrzymaną też we wszystkich językach w przeciwieństwie do skróconego regularnie i w infinitywie, oraz że nie nastąpiło posunięcie przycisku. Ta przyciskowa zaś cyrkumfleksowa przeszła w nowoakutową.
Osoba druga, do której mówimy:
Liczba pojedyncza: tu (ty) | Liczba mnoga: vós (wy) [...].
Formy fleksyjne: czasownik właściwy (★słowo osobowe, verbum finitum); osoby, wyrażające stosunek podmiotu czynności do osoby mówiącej: ★osoba pierwsza, druga, trzecia.
Osoba druga nazywa czynność lub stan tego lub tych, do którego lub do których zwraca się mówiący wprost ze swoimi słowami, np. piszesz, leżysz, piszecie, leżycie.
Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.
Terminologia [...].
Coniugatio — koniugacyja [...]; participium — uczestnictwo; tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — więcej, barziej (s. 73) niż doskonały, futurum — przyszły, persona prima — persona, osoba pierwsza, secunda— druga, tertia — trzecia.
Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.
Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].
Coniugatio — koniugacyja [...], persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.
Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].
Coniugatio — koniugacyja [...]; participium — uczestnictwo, tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, futurum — przyszły, persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.
Najlepsze jednak świadectwo spopularyzowania się już rodzimej terminologii gramatycznej, i to po szkołach, daje konsekwentnie ją stosująca gramatyka francuszczyzny S. Nałęcz-Moszczeńskiego [...].
Coniugatio — sposobienie [...], participium — uczestnictwo, ucześnictwo, tempus praesens — czas teraźniejszy, przytomny (s. 79), praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — (już) dawno przeszły, więcej jak doskonale przeszły, więcej jak, niż doskonały, futurum — przyszły, persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste (s. 202).
Dla rosyjskiego napisał go [podręcznik] M. Lubowicz [...] .
Coniugatio — sprzężenie [...], participium — uczesnictwo, tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — dawno przeszły, futurum — przyszły, persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Coniugatio — czasowanie [...], tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — zaprzeszły, futurum — przyszły, persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.