składnia budowa i układ zdania

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Ant/1788
• Gott/1794
• L/1807–1814
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Desz/1846
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Trz/1865
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• BdC/1915
• Kr/1917
• Nitsch/1923
• ZwO/1924
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

O pisowni łacińskiéj, tudziéż przestroga o Składni.

A tu widzimy, za co Mowa, nazywa się wiernym obrazém Myśli: poniewáż nié tylko, co są wyobrażéniáá w Myśli, to są wyrazy w Mowie; ale téż jaká zgoda, porządék i związek zachodzi w Mowie między wyrazami. Słowém, Składniá w Myśli, jest źrzódłém i zasadą Składni w Mowie.

Doświádczyliśmy już tego w Rodzajowaniu, Stopniowaniu, Przypádkowaniu i Czasowaniu, i niżéj jeszcze w Przenośni i Składni doświádczymy.

Jak dom, tak mowa, jest obrazem myśli: skąd się wnosi, że zasadą Skłádni czyli Konstrukcji w Mowie, jest Myśl ludzká.

Daléj, pokazuje się części w myśli i w mowie względém Szykowania Zgody i Rządu: stąd wypływá troistá w mowie Skłádniá, którá jak má być dziecióm w téj Klasie pokazywaná.

Syntaxis, składnia.

CZĘŚĆ III. O SKŁADNI. §. I. O Składni Przedimków.

O SKŁADNI IMION. NAUKA II. O Składni Imion Rzeczownych, czyli Rzeczownikow.

KONSTRUKCYA, -yi, ż., termin gramatyczny, znaczący ułożenie słów w mowie. Kras. Zb. 1, 473. [...]. ib. szyk, składnia.

Poznanie składni zawisło od poznaniá myśli, przypádków i postaci.

Ujęcié sło­wa domyślnégo wpráwdzie, ale do sén­su i Składni potrzebnégo, jeżeli nie czyni żádney odmiany w Składni, zo­wié się Wyrzutniá, np. wielé lát zamiást przez wielé lát: jeżeli zaś zachodzi jaká odmiana w Składni dlá domyślnégo sło­wa; naténczas zowié się Syllepsis, np. Igna­cy z Jáném z Andrzeja zrodzéni (ludzie); otwórzcie tam kto (o! ludzie): jeżeli na koniec trudno się domyślić opusczonégo słowa, a Składnia niezwyczajná po­dobná jest jakiému cudzoziemskiému językowi; zowié się to powszechnie cudzoziemczyzną.

[...] Podobnież my, tokiem mowy, składnią wiersza i tożsamością odrębnych wyrazów zachwyceni, długo z upragnionemi, rozstać się nie mogliśmy dziełami.

O składni (de syntaxi nominum et verborum) Samskrytu.

O Składni Imion.

Składnia dzieli się na: 1) składnią zgody, która nas uczy, jak jeden wyraz z drugim zgadzać należy. 2) składnią rządu, dającą poznać, jak wyrazy jedne od drugich zawisły, czyli które wyrazy innemi, i w jakim względzie rządzą. 3) składnią szyku, wskazującą, jak wyrazy jedne przy drugich ustawiać, czyli jak je szykować, żeby mowa i z zwyczajem narodowym zgodna i jasna była.

Co do składni i szyku części mowy z załączonych wyciągów obrazów myśli w Samskrycie, w mowie najczęsciéj wiązanéj miarą iloczasu, tudzież iloczasu i zakończenia wiersza (kadencja), zwłaszcza w dalszym ciągu przypisów; przekonają się, że szyk wyrazów i słów w Samskrycie czyli składnia, jest wolną, do sławiańskiéj najbardziéj zbliżoną.

Wszystkie języki słowiańskie powstały z jednego szczepu: wszystko więc, czém się teraz między sobą różnią, jest skutkiem zmian, które z czasem nastąpiły w ich głoskach, w ich akcencie, w zewnętrzności i znaczeniu wyrazów, w formach grammatycznych, w ich bogactwie lexykologiczném, w ich składni i szyku.

Mowa ludzka na kształt budynku składa się z wielu rozmaitych części. Układ czyli połączenie tych czę- ści zowie się Składnią, a ta jest trojaka; Zgody, Rządu, Szyku.

O składni.

Grammatyka powinna obejmować: [...] 3. używanie wyrazów czyli składnią.

Jednakże użycie jednego lub drugiego sposobu mówienia biernego nie jest dowolne, ale trzeba umiéć wybierać kiedy i które jest stosowniejsze, o czym będzie obszerniéjsza nauka przy składni.

ROZDZIAŁ II. O MYŚLACH I ICH SKŁADNI. (Syntaxis).

Skład, u, lm. y, m. [...] 8) = gramatyczny, ob. Składnia [...].

Słowoszyk, u, lm. i, m. nieuż. składnia.

Syntaksa, y, lm. y, ż. v. Syntaksys, nieod. ob. Składnia.

Stąd wypada podział gramatyki na naukę [...] 4. O zdaniach czyli składni, która w sobie zawiera prawidła łączenia i zgadzania ze sobą słów w zdaniu, tudzież prawidła łączenia ze sobą zdań (składnia zdań) […].

W starosłow. stoi każde słowo osobno i odmienia się tylko to, które według zasad składni odmieniać się może.

Składnia grammatyczna uczy jak składać, czyli łączyć wyrazy, aby dokładnie wypowiedziały myśl naszą.

Oprócz tego kursu mam zamiar wydać jeszcze dwa inne, t.j. składnią (kurs drugi), fonologiją, pisownią oraz o nieforemnych odmianach i szczegóły o odmianie słów (kurs trzeci) […].

Składnia Syntax. [...] Syntax Składnia.

Składnia opiera się przeważnie na logice. O ile zasadnicze formy myślenia u wszystkich narodów są te same, o tyle składnia wszystkich języków ma wiele wspólnego. Że jednak materiał, z którego się zdanie buduje (tj. wyrazy) w różnych językach, zwłaszcza pod względem morfologicznym czyli pod względem odmian, bardzo się różni, i ponieważ każdy język nadto w szczegółach polega na odmiennych zapatrywaniach i obrazach, — dlatego każdy język ma swą odmienną składnię.

Morfologja wogóle dzieli się na morfologję wyrazów i na morfologję zdań (składnię). To, co w morfologji wyrazów jest całością, staje się w morfologji zdań elementem czyli częścią składową.

[Adam Antoni Kryński] W wydaniu obecnym prócz drobnych poprawek i uzupełnień w całej książce, a zwłaszcza w głosowni, wprowadzono dział składni, opracowany przez Mirosława Kryńskiego.

Z fonetyki uwzględnione są przedewszystkiem zjawiska o znaczeniu ogólniejszem, ale nieraz i podrzędniejsze, o niewielkim zakresie, jeśli typowe są dla pewnych dialektów i uwydatniają ich związki geograficzne; z morfologji podniesione głównie najrozmaitsze uproszczenia typów odmian. W obu razach na drugi plan usunięte tak szczątkowe archaizmy jak i odosobnione nowe zmiany. Składnia naogół pominięta, w zgodzie ze stanem nauki, ale niejedno zagadnienie z zakresu używania form włączone do morfologji. Pominięta też t. zw.»etymologja ludowa«,jako niełącząca się właściwie z geografją języka, krótko omówiony słownik mimo jego wielkiej do tych celów ważności, znów z powodu braku prac przygotowawczych

Od języka łacińskiego przejęły też języki romańskie całą składnię, wspaniały dobór wyrazów i słów, jakich się język łaciński w przeciągu prawie 1000 letniego istnienia dorobił.

§ 390. Baudouin de Courtenay wykład wstępny w Uniwersytecie petersburskim z r. 1900 [...] poświęcił rozważaniom nad mieszanym charakterem wszystkich języków. Stwierdza on tam, że niema czystego t. j. nie dotkniętego obcemi wpływami języka na świecie, a naleciałości obce upatruje nietylko w zasobie słownikowym, ale i w zakresie wszystkich innych objawów językowych, fonetyce, fleksji, składni.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Syntaxis convenientiae — jednoczenie, konstrukcyja, składnia (t. 2) zgody, regiminis — rządu, ordinis — szykowania, szyku (t. 2); propositio singularis — zdanie pojedyncze, composita — złożone (t. 3).

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Składnia: przynależność, zdanie oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe, (nie)rozwinięte, podmiot, orzeczenie zasadnicze, (nie)rozwinięte, zdanie bezpodmiotowe, orzeczenie czasownikowe, imienne, orzecznik, łącznik, określenie, przedmiot bliższy, dalszy [...].