tryb bezokoliczny

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Br/1848
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Lor/1907
• Kr/1917
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Chcąc wydać sąd bezokoliczny; mámy na to tryb bezokoliczny np. kochać, dáwać, czynić, słyszéć.

Kiedy się kładzie w Polszczyźnie Spojnik aby, żeby, oby, z Trybém bezokolicznym, np. oby zawsze być zdrowym, żeby wyniść na swojé, ażeby trafić do końca: domyślić się potrzeba wyrzuconych wyrazów, możná było.

Łaciński Tryb bezokoliczny má pospolicie Przypádek czwárty z piérwszégo zrobiony np. cupio me clementem videri: me w Trybie okolicznym było, choć domyślnie tylko, w Przypádku piérwszym cupio, ut ego clemens videar.

[...] nawet gdy Przysłówek przéczący nié, kładzie się tylko pośrzedniczo ze Słowém czynném, to jest, gdy Słowo czynné jest w Trybie bezokolicznym, a Przysłówek nié, kładzie się ze Słowém okoliczném, któré się z tamtém jednoczy.

[...] względy na té okoliczności Sądu, zowią się Trybami, czyli Sposobami, Oznájmującym, Rozkazującym, Życzącym, Łączącym, Pozwálającym i Możnym (Indicativus, Imperativus, Optativus, Coniunctivus, Permissivus, Potentialis) Nadto, jest jeszcze Tryb Bezokoliczny (Infinitivus), którym się zwyczajné okoliczności Czasu, Liczby, Osoby i Rodzaju nié wydają.

1. położénié za Zrzódło czyli Thema w każdéj Formie Trybu, nie, (jak dotąd bywało), Oznájmującégo, Czasu teraźniejszégo; ale Trybu Bezokolicznégo, ponieważ w języku naszym nie mają Czasu teraźniejszégo w Trybie Oznajmującym Słowa Dokonanémi zwané, wszystkie zaś, jakiékólwiek Słowa, mają Tryb Bezokoliczny.

infinitivus bezokoliczny

Trybów iest cztery: Oznaymuiący, Rozkazuiacy, Zyczący y Bezokoliczny.

Trybu bezokolicznégo znamieniem jest to.

Ought Znaczy czas przeszły i rządzi trybem bezokolicznym: wyraża zaś powinność czyli obowiązek i tak posiłkuje. I ought, Thou oughtst, He ought, We ought, You ought, They ought.

Trybów jest 5: Oznaymujący, Rozkazujący, Życzący, Łączący i Bezokoliczny.

Modus [...] infinitivus, tryb bezokoliczny.

BEZOKOLICZNY, a, e, [...]. Grammat. Tryb bezokoliczny, modus infinitivus. Kopcz. Gr. 2, p. 202.

TRYB, -u, m. [...]. – §. Grammat. tryb, modus verbi [...]. Tryb bezokoliczny Infinitivus, oznajmujący indicativus, łączący coniunctivus, rozkazujący imperativus modus. Kpcz. Gr. 2, p. 204.

TRYB BEZOKOLICZNY

Znać.

Bezokoliczny tryb, modus infinitivus.

Bezokoliczny tryb Słów formy piérw[szej] 72.

Trybów istotnych jest cztery, to jest 1^o. Oznajmujący (Indicatif). 2^o. Przyczyną będący, czyli skutkujący (causal effectivus). 3^o. Życzący (Optativ). 4^o. Częstotliwy (frequentiv) i piąty bezokoliczny.

Tryb bezokoliczny (infinitiv) i imiesłowy, są uważane podług tej Grammatyki, jako szczególne wyrazy, które z tegoż co i słowo źródłosłowa pochodząc, oddzielnego nie składają Trybu.

Słowa Zaimkowe są te: którym się w Tryb: Bez: przydaje se.

[Verborum Modi] Infinitivus. [Słow tryby] Bezokoliczny.

Forma na słowo posiłkowé nieforemné, dokonané, rzeczowné, tryb bezokoliczny: BYĆ.

Forma na słowo posiłkowé niedokonané przymiotné tryb bezokoliczny: mieć.

Każde słowo ze trzech składa się części: pierwsza zamyka w sobie Imie tej okoliczności czynienie lub skutek wyrażający, jaka się w każdém słowie znajduje: część tę Słowa Imiesłowem zowiemy: np. kochający, kwitnący, poruszony. Druga zajmuje w sobie toż samo Imie, Imiesłowem zwane, wraz ze znaczeniem bycia, czyli w związku ze słowem być, ale bez żadnego względu na rzecz lub osobę, do której by Imiesłow ten należeć miał: ta przeto część zamyka wyobrażenie tylko słowa, którą trybem bezokolicznym nazywamy: np. pracować, słuchać, kochać, zwiędnąć, kwitnąć, poruszać. Rozebrawszy go na szczególne wyrazy, toż samo wyrazimy tym sposobem: być kwitnącym i t. d. Trzecia część zamyka wyraz Imiesłowem zwany w związku ze słowem być, czyli wyobrażenie Słowa odniesione i przysądzone rzeczy jakiej, lub osobie: np. ja czytam, ty czytasz, las zazieleniał, róża kwitnie. Rozebrawszy na szczególne wyrazy, toż samo tak wyrazimy: ja jestem czytający, ty jesteś czytający, las stał się zielonym, róża jest kwitnącą. Ta część jest najważniejsza: wystawia bowiem Słowo w całem znaczeniu. Nazywamy ją czasowaniem, od okoliczności wyłącznie Słowom przynależnej wydania okoliczności czasu: lubo moglibyśmy ją nazwać Słowem zupełnem lub Zupełno-słowem.

Tryb bezokoliczny formuje się od 3ciéj osoby l.p. r.m. czasu przeszłego, tym sposobem.

TRYB bezokoliczny; kończy się zwykle na ć, 555; 271 , 301.

Uważałem nadto, iż prócz czterech Trybów dotąd wyrażanych, Bezokolicznego, Oznajmującego, Rozkazującego i Łączącego, są jeszcze w mowie naszej, Warunkowy i Życzący, a co dowiodłem w Przypiskach.

TRYB BEZOKOLICZNY.

Czas teraźnieyszy.

Bydź być but.

NB. Po słowach przeczących w trybie okolicznym lubo idzie tryb bezokoliczny twierdzący, to jednak winien być przypadek 2gi np. nie zaniedbał rozszerzać wpływu na własnych ziomków, a nie wpływ, albowiem tu jest rząd słowa przeczącego jako głównego, a słowo twierdzące w trybie bezokolicznym, jest wyrazem podrzędnym [...].

Zakończenie słów czasowania piérwszego w trybie bezokolicznym jest na ać; np. wołać, śpiéwać […].

TRYB BEZOKOLICZNY. Czas t. To have, Czas p. To have had.

Tryb bezokoliczny równie jak imiesłowy używają się czasem bezwzględnie.

Dopełniającemi wyrazami w zdaniu być mogą: [...] 2) tryby bezokoliczne, które się do słów w innym trybie położonych dodają.

Zdania dopełniające, zaczynające się od spójnika aby, mogą się skracać przez zmianę słowa dopełniającego na tryb bezokoliczny lub na rzeczownik słówny.

W ogólności jednak tryby bezokoliczne służą za dopełnienie opowiedników, oznaczających pewne usposobienie do wykonania rozmaitych czynności. Takiemi opowiednikami są: mogę, gotów jestem , zdołam, powinienem, jestem zobowiązany [...] zaczynam, przestaję, i t. p.

Przy słowach innego znaczenia, a mianowicie wymagających rządu przyimkowego, tryby bezokoliczne w polskim języku na rzeczowniki zmieniać należy. Np. Dyjalektyka ułatwiała z różnowiercami wojowanie (a nie wojować). Wzywam do objawienia (a nie objawić) swojego zdania.

W rzeczownikach kończących się na unek i pochodzących od słów zakończonych w trybie bez. na ować a w cz. ter. na u-ję, pisać należy u nie zaś ó, np. rysunek (rysować, rysuję), stosunek (stosować, stosuję).

Tryb jest to pewna odmiana słów, stósująca się do pewnych okoliczności, z jakiemi sąd czyli zdanie o rzeczach jest połączone. [...] Mamy ich [...] pięć: bezokoliczny, oznajmujący, warunkowy, łączący i rozkazujący.

Ogólnik (sprawomian) .. Tryb bezokoliczny słowa.

Ogólnik, a, lm. i, m. [...] 3) = gram. tryb bezokoliczny. (Morz.).

Przestawać, ał, aje, scz. nd. Przestać, ał, anie, dk. 1) przerywać jaką czynność, porzucać ją, zaniedbywać, ustawać (kładzie się posp. z trybem bezokolicznym wyraźnym lub domyślnym). Przestał mówić, płakać Deszcz przestał padać. Kiedyż przestaniesz śpiewać, płakać? Dobrze czynić począwszy, nie przestaj. Przestańże już; dom. gadać, płakać, hałasować i t p. Przestać kogo, dom. wspierać, pomagać mu. Posiał Władysław do Świdrygiella do Prus, aby Prusów przestał, do niego się nawrócił. [...]

[…] Z téj saméj przyczyny w trybie bezokol. zamieniamy odbite b, d, t, przed odbitą ć na nieodbitą ś, np. grzebć=grześć […].

Końcówka trybu bezokolicznego była dawniéj ci, teraz jest ć […].

2.W pobocznikach celowych i zamiarowych, zaczynających się od spójników aby, żeby, iżby, możemy, jeżeli zdanie poboczne ma ten sam podmiot, co zdanie główne, czasownik okoliczny zamienić na tryb bezokoliczny i tym sposobem zdanie poboczne skrócić, n. p. Władysław Łokietek pielgrzymował do Rzymu, aby Boga przebłagać za popełnione błędy

Powszechnie dotąd nazywano to trybem bezokolicznym. Ale nazwa taka jest niewłaściwa; nie ma bowiem żadnéj wspólności między widzieć, czynić itd. a istotnymi trybami.

[...] Wyrazy hortatus, napomɳáł, napoⴅináł są jimiesłowami, wyrazy zaś napoⴅinać, ermahnen są rzeczownikiem słównym, który nazywámy po staremu trybem bezokolicznym, prof. Małecki wyrazem bezokolicznym. Spółgłoskę m [...], jako téż formę słówną będę nazywámy słowem posiłkowym, prócz którego posługuje się także język nasz słowem mám, jako słowem posiłkowym.

O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].

Powszechnie dotąd nazywano to trybem bezokolicznym. Ale nazwa taka jest niewłaściwa; nie ma bowiem żadnéj wspólności między znaczeniem widzieć, czynić itd. a istotnymi trybami.

P. Na jaką głoskę kończą się słowa w swym pierwiastku, czyli w trybie bezokolicznym? Słowa w swoim pierwiastku czyli w trybie bezokolicznym, kończą się na ć, niektóre z nich wszakże na spółgłoskę twardą c, dz, np. szyć, stać.

Bezokolicznik, albo Tryb bezokoliczny, albo po prostu Bezokoliczny Infinitiv.

Bezokolicznik, albo Tryb bezokoliczny, albo po prostu Bezokoliczny Infinitiv.

Infinitiv Bezokolicznik, Bezokoliczny. Tryb B–.

Infinitiv Bezokolicznik, Bezokoliczny. Tryb B-.

Słowa te w trybie bezokolicznym i w czasach, od niego pochodnych, mają drugi jeszcze przyrostek: a, któ­re razem z: u zmieniają na: owa: (u+a=owa) rach-u-a-ć = rachować.

Польскіе глаголы имѣютъ три наклоненія. [...] 3) Неопредѣленное, tryb bezokoliczny, не показывающее, кто и когда дѣйствуетъ, т. е. не означающее ни времени, ни лица, ни числа, ни рода; напр. pisać, czytać.

W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "Z etymologii zaś wiadomo, że zarówno imiesłów na szy jak imiesłów na ł (ł, ła, ło) powstają jeden niezależnie od drugiego przez łączenie właściwych im przyrostków z tematem trybu bezokol., bynajmniej zaś forma jednego imiesłowu na ł nie jest podstawą do utworzenia drugiego na szy [...]".

Tryb, u, lm. y [...] gram.: T. słowa, czasownika = postać konjugacyjna, wyrażająca pewien stosunek czynności do rzeczywistości: T. oznajmujący, warunkowy, rozkazujący. T. bezokoliczny, infinitivus, oznajmujący, indicativus, rozkazujący imperativus modus. Kopcz.

Osnowa trybu bezokolicznego (osnowa bezokolicznika) widoczna jest w trybie bezokolicznym po usunięciu z niego końcówki -ć; np. osnowami bezokolicznika słów: wieźć, dać, uczyć, bywać, patrzeć... są: wiez-, da-, uczy-, bywa-, patrzę-...

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Coniugatio — czasowanie [...], modus indicativus — tryb, sposób oznajmujący, indykatyw (t. 1, przyp., s. 171), coniunctivus — łączący, imperativus — rozkazujący, imperatyw (t. 1, przyp., s. 171), infinitivus — bezokoliczny, infinityw (t. 1, przyp., s. 170-171) [...].