pismo

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Park/1440 (ok.)
• Sekl/1547
• Sek/1549
• Murz/1551 (wyd. 1)
• Mącz/1564 (war. B)
• Jan/1594
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Tr/1764
• Klecz/1767
• Kop/1778
• Lub/1778
• Kop/1780
• Kop/1783
• Prz/1792
• L/1807–1814
• Szum/1809
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Żoch/1838
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Kurh/1852
• Morz/1857
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Mał/1879
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• BdC/1915
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Benni/1923
• Nitsch/1923
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

Jestli c barzo grubieje,

tako pismem czas wyznaje (Kucała 1985, s. 109).

Kazdy to baczy że pismo polskie jest trudne ku czytaniu tym ktorzy włosności buchstabow przekreszonych albo pąnk[towa]nych nie rożumieją, i dlategom rzec od[...]dania i czytania bukstabow począł, ich własność wiedzieli ci ktorzy chcą [do]brze polskie pismo czytać.

Aczkolwiek ná polskie pismo trudno jednostajną naukę dać. Bo nié jednako wszyscy piszą, mowią, i czytają.

W każdym piśmie [piʃmie] wielé na tym náleży, aby każdé słowo było czytáno i pisáno, nie jako tako, ale pewnym obyczajem.

Litera etiam Własne pismo czyje. Ut tua est ista litera, Tyś to pisał, Twojá to ręká.

Literatura, ae, Pismo, Też nauká.

Literatura constat ex literarum notis, Pismo bywa stáwiáne z znáków liter.

Scriptura. rae, fem. prim. Pismo. [...] Scriptum, scripti, substantivum, Pismo.

Stylus item ratio loquendi seu scribendi, Obyczaj, miárá, kstałt, sposób á ćwiczenie w pisániu i w wymowie. Exercitatio et stylus, Stylus exercitatus, Cwiczona á dobrze polerowána rzecz, czysta łáciná [...] Stylus etiam, Pisánie, pismo.

Jedno w piśmie ná kształt łáćiński, jáko tu w tym piśmie terázniejszym, którèm ná kształt łáćińskiégo dał formowáć, jużby trudno bydź miáło, i jużby táka literá Niemiecka szpećiłá kształt łáćiński, jáko sámá rzecz pokázuje.

Albo więc ná kształt inákszy: ták, ḑ, ḑ́, ḑ̇. á zyśdź sie może i do prostègo i do ukośnègo pismá.

Chăractēr, ēris. Gr. [...] Pismo 1. Mowy kształt.

Nŏta. Znák 1. Pismo 1. Karb. 1. Rodzay. Niésławá. Zélżywość.

W pisaniu starać się należy. 1.) żeby one służyło do wygodnego czytania każdemu znającemu Rossyjskie pismo .

W prostomostwie więcej niżeli na Pismie wyraża się po między innemi literami: твердитЪ, twierdzi, pisze się, a wymawia się тверьдить.

Czytanié rozwáżné. Nie tylko w samém czytaniu zastanáwiać się trzeba uwágą i nad słowami i nad rzeczą przez słowa znaczoną, żeby razém, gdy oczy przechodzą pismo, rozum przechodził myśli, ale téż po przeczytaniu jednégo kawáłka, zastanowić się nad nim należy, rozbiérając sobie w pamięci, co się przeczytało.

Pismo jest najszacowniejszém w towarzystwie dowcipu ludzkiégo dziéłém [...].

Nié wiémy, skąd i kiedy Rzymianie wzięli pismo [...].

Jedyna ze spółgłosek ῥω przypuszcza dech w piśmie.

Do znamion dechów przydać należy dwa inne znamiona pisarskie szczególne Grekom, a w polskiem piśmie nieużywane, to jest odcinek i rozdzielnik.

Podług mego zdania lepiej jest popełnić omyłkę jaką grammatyczną, a umieć dobrze pisać w rozmaitych materjach, niż lat kilka nad samą Grammatyką przepędzić, wiedzieć na pamięć wszystkie prawidła, a nie umieć żadnej rzeczy ułożyć na piśmie.

Utarty wyraz Pisownia, o wiek całego Pokolenia starszy, znaczy u mnie Początkową Sztukę Pisowania, zwaną u Greków he Grafike; u Rzymian Ars scribendi; a moj młodziuchny wyraz Pismownia wyraża mi Sztukę Pismowania, czyli prawego układania pisma przez umiejących już pisować czyli kształtować pisy, zwaną po Grecku he Orthografike, po Rzymsku zaś Ars recte et correcte scribendi.

Z tych powodow, jeźli muszę rożnić działanie kunszciarskie od samego Kunsztu ustawodawczego, foremne rozszykowanie i rozgrodkowanie bukw i słow w piśmie, nazywam po mojemu dosłownie z Greczyzny dobropiśmieniem (he Orthografia) a bezwade języczenie mowy dobrosłowieniem (he Orthoepeia) albo krocyj pismownią i wysłownią.

Jeszcze krotko przymowię się do znakow przegrodkowych, czyli międzystrocznych, ktorych się używa w piśmie dla wskazania, jak się sustawują i rozgradzają części mowy w całym zakolu uszykowanej, i pod zrozumienie Czytających oddanej; a ktore ja nazwałem przestankami w głosie, w piśmie zaś czertami (puncta).

Że zaś pismo tak kształtnie kreślone nie mogło bydź szybkiem, a sztuka Drukarska, nie była znaną: w działaniach sądowych, aktowych, tudzież w rękopismach, używano pęteł czyli pewnych znaków, które kilka głosek, całe słowa, a czasem i więcéj wyrażały, i które zwyczajnie notami zwano.

Dwa mi są znane środki, których użyto w piśmie przyjętém od Łacinników, aby odróżnić spółgłoskę miękką od twardej w tenczas, kiedy spółgłoska nie spływa na głoskę i.

[…] O znamionach pisownych. […] Pismo jest nie tylko tłumaczem, ale i przewodnikiem mowy: musi jéj tedy skazywać i wiernie i zupełnie wszystkie spólne własności: czego by wykonać nie można, gdyby nie było na to odpowiadających not, czyli znamion […]. Figury czyli kształty tych znamion są następujące [...].

Pismo powinno być, ile możności, najwierniejszym obrazem mowy. Pisownia jest to nauka, która do tego prowadzi.

Wzory cząstkowego i ciągłego Pisma.

Po wyrojeniu, gdy każdy na osobnéj posadzie, i pod różnymi panami, odmiennego uczył się pisma, czyli charakteru [...].

GRAMMATYKA jest nauką prawideł mowy ustnej i pisanej, a mowa składa się z wyrazów. Wyrazy miesczą w sobie różne głosy czyli dźwięki, które w pismie znakujemy głoskami czyli literami, już większemi, już mniejszemi.

Odsyłacz (*), (a), (I), znak w pismie odsyłający czytelnika do takiegoż znaku.

[Feliński] "Mimo to, nie sądzę jednak, żeby ten język zamożny i przedziwny w zarodzie swojim (chociaż w ostatnich czasach przez rozbiór grammatyczny i wyrobienie podniósł się bardzo wysoko) stanął już na koniec na tym udoskonalenia szczycie" [...] "Zdaje mi się, że jeszcze o języku polskim nie można powiedziéć: każdy go popsuje, ktokolwiek ośmieli się go doskonalić". I znowu daléj. "Mowa i pismo wzajemnie na siebie działają [...] Skoro wykształcone towarzystwa wprowadzają w stolicy jakie ułagodzenia do mowy, zaraz je naśladują po większych miastach i wkrótce po całym kraju". – Przeciwnie odmiany w pisaniu (te nawet, które większość uznaje za potrzebne) upowszechniają się dopiero w następném pokoleniu.

Toż rozumiéć o wyrazach, które mają nosowe samogłoski przed ł, l, w, np. wziął wzięli wziąwszy, uciął ucięli uciąwszy; tu zatrzymuje się w pismie ą, ę, przed ł, l, w, dla zachowania śladu pochodzenia tych wyrazów od wziąć uciąć.

Zdanie przyczynowe Protasis, nazwać jeszcze możemy poprzednikiem, a wypływowe (Apodosis) następnikiem, i w mowie jak i w piśmie często dla piękności następnik kładziemy przed poprzednikiem.

Samogłoski czyste, czyli otwarte a, i, o, u, y, spółgłoski twarde, zmiękczone a nawet i miękkie niektóre, ponieważ się dobrze wymawiają od całego narodu; łatwo więc i w piśmie oddane będą.

P. Ile ma głosek język polski? O. Język polski ma czterdzieści cztery następujących głosek, które w książkach tak się drukują: a, ą, b, c, ć, cz, d, dz, dź, dż, e, é, ę, f, g, h, ch, i, y, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, rz, rż, s, ś, ść, sz, scz, t, u, w, x, z, ź, ż. Te same głoski mają w pismie kształt następujący: a, ą, b, c, ć, cz, d, dz, dź, dż, e, é, ę, f, g, h, ch, i, y, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, rz, rż, s, ś, ść, sz, scz, t, u, w, x, z, ź, ż.

PISOWNIA. (ПРАВОПИСАНIЕ.) Pisownia wskazuje użycie w piśmie liter i znaków przestankowych. [...] Litery w piśmie polskiém używane są następne: a, ą [...] z, ź, ż.

Mowa wykonywa się głosem, lub też rozmaitemi znakami; piérwsza jest ustną, druga pismem albo mimiką.

[...] Żaden gramatyk sumienny nie zaniechał zalecać kreskowania tych spółgłosek, a Deputacja Warszawska takiemi uwagami powodowana wyrzekła: „Podział spółgłosek na twarde i miękkie stanowi ważną zasadę, na któréj się opiera w mowie polskiéj równie znaczenie wyrazów, jak i zmiany ich gramatyczne. Dla wydania zatem takiéj różnicy należy zachować znamiona miękczenia nie tylko nad spółgłoskami: ć, dź, ń, ś, ź, które i w wymawianiu i w pisaniu powszechnie są używane, ale i nad spółgłoskami: v', m', p', w', których zwyczaj w mowie i w piśmie ściśle nie zachowuje" [...]

Być i to może, że nieświadomość gramatyki jest tego u piszących przyczyną, bo zmiana ta więcéj w piśmie niż w mowie istnieje.

[...] Gramatyka tkwi jeszcze w ustroju i budowie jego, nie jest i być nie mogła za pomocą pisma wydobytą na widok publiczny i przywiedzioną do powszechnéj wiadomości, że układaczom tym zależało głównie na tym , ażeby za pomocą pisma w ten lub ów sposób oznaczyć dokładnie wszystkie brzmieniá i głosy danego języka [...].

Pomiędzy spółgłoską eh i h jest różnica w wymawianiu, a więc i w piśmie zachować ją, należy.

Mowa nasza — w saméj istocie jedna i zawsze ta sama — jest ustną mową albo pisaną, wedle tego czy drugim udzielamy myśli naszych wprost do nich przemawiając, czy też za pośrednictwem pisma. Pismo jest zatém tylko inną postacią mówionéj mowy, i właśnie z tego powodu powinno ono być wiernym i rzeczywistym tejże mowy obrazem.

Pisarze. Bibl. War. Tom I str. 108 w dopisku powiadają. "[...] Dopiero utwierdzenie języka pismem, podnosi go, proces przetwarzający, wciela język we formy oznaczone; lecz tylko gdy ustali się nauka języka w kraju".

Co do pism słowiańskich, myślałbym, że wypada trzymać się sposobu Miklosicha, szczególnie co do oddawania pisma starosłowiańskiego, bułgarskiego i rosyjskiego.

Ma się rozumiéć, pismo języków słowiańskich, używających głosek łacińskich, powinno być oddawane tak samo, bez żadnéj zgoła zmiany w literach i znakach.

Każda głoska ma w piśmie i w druku swój znaczek osobny.

W piśmie upodobnienia tego nie wyrażamy, i ze względów na pochodzenie wyrazu zatrzymujemy litery, oznaczające dźwięki pierwotne, niezmienione.

Że różnica zakończeń rodzajowych (ym i ém), dowolnie zaprowadzona w piśmie, nie zgadzała się z wymawianiem ogółu, który różnicy tej nie znał, wiedział o tym bez wątpienia sam [Kopczyński], skoro kazał owo ém pisać koniecznie z kreską nad é, ażeby zachować zakończeniu rodzaju nijakiego wymawianie ym, identyczne z zakończeniem

Pisanie, a, lm. a [...] a) to, co napisano, pismo.

[Adam Antoni Kryński] I tu jednak uwzględniono dwojakie przygotowanie uczniów: wiadomości początkowe, przeznaczone dla uczniów klasy wstępnej, pierwszej, a po części i drugiej, oddane są drukiem większym; obok nich objaśnienia bardziej szczegółowe i głębsze (dla uczniów klasy drugiej i trzeciej) wydrukowano pismem drobniejszym.

Co prawda trudność zachodzi głównie przy rozróżnianiu w piśmie ge i gie, ponieważ w wymawianiu prawie nikt tej różnicy nie zachowuje.

Głoskę ŋ mamy nietylko w przytoczonych wypadkach takich jak ręka, bąk (§ 48), ale i tam, gdzie na piśmie widzimy nk, ng.

Pomijając już ogrom zadania, rzecz ta jest z natury niewykonalna — z braku materjału, bo normalnie tylko język literacki, z różnych powstały dialektów, przechowuje w piśmie cechy dawniejszych epok.

Zrost może być w jednym przypadku np. Krasnystaw, gdy już inne przypadki przedstawiają związek luźniejszy, są tylko stałemi zestawieniami: Krasnego stawu, przed Krasnym stawem; niekiedy zestawienia w naszej świadomości tworzą tak ścisły związek, że uwidoczniamy to w piśmie, pisząc je jako jeden wyraz np. rzeczpospolita, rzeczypospolitej, z rzecząpospolitą [...].

Dopiero w XIX w. wszystkie te zaimki z wyjątkiem formy tę upodobniono do form deklinacji złożonej z końcówką -ą oraz do formy ją; powstały więc nowe formy: oną, ową, samą, wszystką, także jedną, a w wieku bieżącym coraz bardziej rozpowszechnia się w mowie (mniej w piśmie) forma Ac. sg. tą.