Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

pronomen
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: pro-nomen, pron., prōnōmen, pronomina
Język: łaciński
Dział: Części mowy (współcześnie)

Cytaty

DonGl/1542, s. 205

Pronomen – namiastek, demonstrativum – ukazujący, relativum – powtarzający, finitum – zamierzony.

Bart/1544 , t. III, s. 34

NAMIASTEK 2) gram. 'zaimek' pronomen ktore kładziemy na ono miesce, gdzie miało być nomen, Namiastek, zamiona RN (wykl. przednia) [...] R B5v (md).

DonCul/1560, s. [34] Definicja

Pronomen quid est? Pars orationis, quae pronomine posita, tantundem pene significat, personamque interdum recipit.

Stat/1568, s. [95]

Habent pronomina Poloni aliis linguis incognita, quae formantur a possessivis. Moy/Twoy/Swoy. Dicunt enim Moyski/ Twoyski/Swoyski/ Jegoyski.

Mora/1592, s. 130 Iv [134] Definicja

Quid est Pronomen? Est vox qua utimur loco nominis, in demonstranda aut repetenda re [id est, Pars Orationis, quae tantundem penè significat, quantum Nomen. Pronomine używamy: Albo pod Pronomen kłádziemy te słowá, ktorych używamy loco nominis, ktore też pewną personę máją w sobie, niéták jáko Nomina.]

[Co to jest zaimek? To słowo, którego używamy w miejsce imienia przy pokazaniu lub powtarzaniu rzeczy [to jest, część mowy, która oznacza tylko tyle, ile imię].]
Don/1595, s. [3]

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imię, Namiástek, Słowo, Przysłowie, Uczesnik, Złączenie, Przekłádánie, Wdánie.

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium, Participium, Coniunctio, Praepositio, Interiectio.

Vol/1612, s. [48]

DE PRONOMINE. Quae sunt Polonorum pronomina?

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 626 Definicja

Prōnōmen, apud Grammaticos pars orationis, quae loco Nominis ponitur, licet quod illud sit, non exprimat. Caris Priscian. ἡ ἀντωνυμία [hē antōnymía]. Provocabulum.Varr.

Men/1649, s. 55

Observandum est hic diligenter pronomen hoc swoy et illud aliud reciprocum Siebie/ sui, ad omnes tres personas reciprocari.

Don/1649, s. [5]

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium: Participium, Conjunctio, Praepositio, Interiectio.

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imie/ Namiestnik/ Słowo/ Przysłowie: Uczestnik/ Złącz[á]nie / Przekłádánie / Wdánie.

Don/1649, s. [21] ([21]-[22]) Definicja

PRonomen quid est? Pars orationis quae pro nomine posita tantundem penè significat, personamque interdum recipit.

Namiástek co jest? Część mowy ktora miásto imienia położona ták wielo ják miarz známionuje/ osobę też drugdy bierze.

Sty/1675, s. 51

DE PRONOMINE, O Namiestnictwie.

Namiestnictwo jest część mowy, ktorej wystrzegájąc się częstego powtárzania Imion zázywamy, miásto sámych Imion.

Sty/1675, s. 55

[...] Pronomina nie bywáją absolute, to jest sáme przez się szczegulnie wymawiáne [...].

Sty/1675, s. 55 (54-55)

Záżywáją też tego Pronomen Quello on, Quella oná [...].

Woy/1690, s. 5

Expositis, quae ad literarum affectiones pertinere videbantur, ad dictiones ipsas seu partes Orationis progredimur. Sunt autem ut apud Latinos, ita apud Polonos, octo: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Praepositio, , Adverbium, Interiectio, Coniunctio.

Duch/1699, s. 31 (31-32)

O Częściách Dyszkursu. [...]

Wszystek dyszkurs jest komponowány z dziewiąci części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.

Artykuł, Imię, Namięstnistwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya, lub Przekładánie, Konjunkcya, lub Złączánie, Interjekcya, lub Wtrącenie.

[l'Article], Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l'Adverbe, la Préposition, la Conjonction, l'Interjection.

Cell/1725, s. 2

Słowá, łácińskiego Języká (Partes Orationis) są Ośmiorákiego rodzáju: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio.

Cell/1725, s. 30 (30-31) Definicja

Pronomina, stąd się názywáją, że ná miejscu Imion położone bywáją. Z ktorych niektore tráctowáne (przyjęte) bywáją, jáko Substantiva, v. g. ego, tu, sui: Inne zaś jáko Adiectiva.

Dąb/1759, s. 37 (37-38)

Wszystek dyskurs jest komponowany z dziewiąciu części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.

Artykuł, Imie, Namiestnictwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya lub Przekładanie, Konjunkcya lub złączenie, Interjekcya lub Wtrącenie.

Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l' Adverbe, le Preposition, la Conjonction, l'Interjection.

SzyGram/1767 , s. 7

Podział Grammatyki i Mowy. [...] P. Wiele jest rodzajow słow ktorych zażywamy w mowieniu? O. Ośm, ktore nazywamy częściami mowy. P. Ktore są te ośm części mowy? O. Imie czyli Nomen, Zaimek Pronomen, Słowo Verbum, Uczestnictwo Participium, Przekładanie Praepositio, Przysłowie Adverbium, Złączenie Conjunctio, i Wrzucenie Interjectio. Z ktorych pierwsze cztery albo się deklinują, albo koniugują.

SzyGram/1767 , s. 90

(*) Nie sądzę tu być rzeczą potrzebną Poczynających dowcipy rożnicę między Nomen, Pronomen i Participium mieszać bardziej niżeli objaśniać; dosyć się to w przyzwoitym czasie wykona, kiedy Uczeń pojąwszy dobrze Nomen przyjdzie do dalszych części mowy. Wszakże niektórzy Grammatycy wszystkie te trzy części mowy pod jednym Imieniem zawierają, dzieląc całą mowę tylko na Imie i Słowo.

Fook/1768, s. 28 (27-28) Definicja

Le nom ille est au lieu de Dux, et on l'appelle pour cela Pronom.

[...]

Nomen to Ille, kładzie się zamiast dux i dla tego ille zowią pronomen.

SzyPocz/1770, s. 4

Zaimek, Pronomen, co się kładzie za imie, jako: On to uczynił, zamiast co by się miało wymienić imie tego, kto uczynił, np. Piotr, Paweł, lub insze.

SzyPocz/1770, s. 30

Rożność między Nomen, Pronomen i Participium dosyć w przyzwoitym czasie pokaże się [...] Wszakże niektórzy Językow Mistrzowie wszystkie trzy części pod jednym Imieniem zawierają, dzieląc całą mowę tylko na Imie i Słowo.

Lub/1778, s. 13

Wszystkie Rossyjskie rzeczenia dzielą się na ośm części, i do nich się odnoszą, które są: Imie (Nomen), Zaimek (Pronomen), Słowo (Verbum), Uczesnictwo (Participium), Przysłowie (Adverbium), Przekładanie (Praepositio), Łączenie (Coniunctio), Międzymiot (Interiectio).

Mon/1780, s. 155

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Don/1795, s. [15] Definicja

Pronomen quid est? nazwisko co jest? est pars orationis declinabilis, jest część mowy staczająca się, loco nominis posita, miasto imienia położona, personam significans, osobę znacząca, ùt ego, jako ja, tu, ty, ille, on.

Szum/1809, s. 31

Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:

Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! [...]

IVty: Zaimek (Pronomen), np. ja, ty, on, my, wy, oni, i t. d.

Prz/1816, s. 100-101

Pronomen (Fürwort) Zaimię.

SkorM/1816, s. 38

Zaimek (pronomen) np. ahę ja, twę ty, waję wy.

Gddk/1816, s. [219]

Pronomina. Zaimki.

Morz/1857, s. 52 Definicja

Zauważył także w duchu swoim człowiek zbyt częstą potrzebę powtarzania istotników i przymiotników w ich własném mianie; aby więc przynieść mowie ulgę i dać jéj więcéj wyrazistości w obrazowaniu, mianował przez słowo swoje dla nich pomocnicze wyrazy, jakby zastępce i współczynniki, których ogół nazwiéjmy zamianek, (pronomen).

Morz/1857, s. 378

Zamianek .... Zaimek, (pronomen).

Mał/1863, s. 91

Zaimkami (pronomina) nazywamy takie wyrazy, które się używają zamiast imienia, że zaś imię jest albo rzeczownikiem, albo przymiotnikiem, albo liczebnikiem, mamy przeto zaimki.

Malin/1869, s. 394 Definicja

[...] Zajimki tedy w mowie ludzkiéj nie tylko zajmują miejsce jimion rzeczownych i przymiotnych, czyli rzeczowników i przymiotników, ale jeszcze, jeżeli nazwiémy te ostatnie obrazami przedmiotów i jich pojęć, są, że tak rzekę, rámami, które myśl mówiącego i słuchającego zapełniá według okoliczności nájrozliczniejszemi obrazami osób, rzeczy, a nawet pojęć oderwanych i jich przymiotów. Słusznie tedy te rámy nazywają gramatycy zajimkami (pronomina), gdyż jak w algiebrze, głoski abecadła a, b, c itd. oznaczać mogą rozliczne jilości, tak zajimki w mowie ludzkiéj oznaczają pośrednio osoby, zwiérzęta i rzeczy lub jich przymioty, które bezpośrednio oznaczają się rzeczownikami i przymiotnikami.

Mał/1879, t. I, s. 160

Z głosek i syllab powstają wyrazy. [...] Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych CZĘŚCI MOWY. [...]

  1. zaimki (pronomina)
  2. liczebniki (numeralia).
Nitsch/1923, s. 488

[...] gen.-loc. pl. pron. i adject. tëχ starëχ [...].

Gaert/1927, s. 95

Pronomen, p. zaimki.

Gaert/1927, s. 105

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy): A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale); 2) ★zaimek (pronomen); 3) ★czasownik (słowo, verbum); 4. ★przysłówek (adverbium); 5) ★wykrzyknik (interiectio).

Gaert/1927, s. 106

Zaimki (pronomina) - wyrazy zastępujące imiona i przysłówki.

Kl/1939, s. 69 Definicja

Wśród wyrazów nazywających przedmioty znajdujemy także zaimki, które jako rzeczowniki odpowiadają na pytania kto? co?, ale mają mniej ograniczone, ogólniejsze znaczenie. Występują zastępczo zamiast dokładniejszej nazwy osoby lub rzeczy, wyrażonej rzeczownikiem. Stąd też ich miano: zaimek, łaciński pro-nomen.

Powiązane terminy