zakończenie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mal/1700
• Cell/1725
• Dąb/1759
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Prz/1792
• Szum/1809
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• ZwO/1924
• Kor/1961

Męskié e Fráncuzi dzielą ná troje. Pierwszé zowią fermé, jákoby zámknięté álbo ściśnióné [...]. Tákowym się powinny znáczyć terminacjé to jest zákóńczęnia wszytkich uczęstnictw rodzáju ciérpiącego, náp. aimé umiłowany.

Rodzaj [...] jest i męski i niewieści [...]. To záś jest álbo pod jednym tylko zákóńczęnięm álbo pod dwojákim.

Superlativus najwyższy, ktory ják najwięcej wyznacza, á pochodzi, tákoż, à Casu Positivi, ná I, przydawszy SSIMUS, jáko doctissimus najuczeńszy; á ma trzy zákończenia, US, A, UM, ták jáko Positivus, ma trzy swoje zákończenia.

Drugie Terminationes, álbo zákończenia ná ER, IR, UR, idą podług tej, ná US, to jest; máją in Gen. I. in Dat. O. i dla tego niepotrzebują nowego Paradigma ále máją być declinowáne, jáko Dominus nieprzykładájąc, tylko in Vocativo E.

Tákowym się powinny znaczyć terminacyje to jest zakończenia wszystkich uczęstnictw rodzaju cierpiącego.

W czasach przeszłych pierwsze zakończenie służy rodzajowi męskiemu, drugie niewieściemu, trzecie trzeciemu: w wielkiej zaś liczbie pierwsze męskiemu, drugie obojgu innym.

Iść przez cały Alfabet, uważając, jeśli się na ktorą literę nie zaczyna słowo podobne, w zakończeniu temu, do ktorego szukam składności.

Wszystkie Dodane Imiona kończące się na e nieme, tego Zakończenia w Niewiesnym Rodzaju nie odmieniają.

Francuskie Cas [...] Znaczy Spadek albo Spadanie [...] to jest rozmaitość zakończenia Imion.

P. Co to jest Sposob w Czynosłowach? O. Są to rożne zakończenia albo Zagięcia (inflexions) ostatnich Syllab; dla wyrażenia rożnych kształtow w Czynosłowach twierdzenia albo znaczenia.

Przysłowek. Jak się przysłowki od imion i słow wywodzą, jak się stopniują przymiotnikowe i jak różne zakończenia maią podług wyrażonych okoliczności, naylepiey wyobrażaią przykłady.

Rzeczowniki dzielą się na trzy rodzaje, na męzki, żeński, i nijaki, a to podług swego znaczenia i zakończenia.

Wszystkie odmiany tak w przypadkowaniu jako i w czasowaniu, dzieją się za pomocą zakończeń.

Dwojaki jest Rodzaj słów Francuzkich: Męzki i żeński, Słowa Francuzkie do którego rodzaju należą, poznajemy albo z znaczenia albo z zakończenia.

Oprócz tego podziału dzielą się jeszcze wyrazy na: […] 8) zbytkowe, tj. mające na oznaczenie tegoż samego względu, kilka różnych zakończeń, np. cud, cudo, roki, lata […].

Ponieważ rodzaj imion nieżywotnych czyli żadnéj płci nieznaczących, poznajemy przez zakończenie, wypada więc mówić B. o rodzaju imion z zakończenia.

W liczbie mnogiéj, w 1szym przypadku, rzeczownik bóg może być rodzaju męzkiego, lub nijakiego, lecz zakończenie rzeczownika cechuje wyraźnie jeden z tych dwóch rodzajów (bogowie, bogi); i w tym więc przypadku rodzaj rzeczownika jest nie wątpliwy, a tém samém, zakończenie rodzajowe przymiotnika może wskazać związek między przymiotnikiem i rzeczownikiem (wielcy bogowie, wielkie bogi).

Rodzaje Rzeczowników poznaje się, albo ze znaczenia płci, albo z zakończenia.

Forma II. służy na Rzeczowniki żeńskie, w którey-to rozkładają się na sześć Przedziałów podług różnic w spadkowaniu zachodzących, bez żadnego atoli względu na Rzeczowniki żywotne lub nieżywotne.— Zasadą spadkowania tej Formy jest, już zakończenie i 3ci spadek liczby pojedyńczej, już samo tylko zakończenie.

Częstokroć nie dodaje się y w zakończeniu my, osoby pierwszej liczby mnogiej słow niedokonanych i dokonanych, np. bijem, podbijem.

6.o Zakończeniach imion. Że spadków, przypadków czyli pytań na końcowe odmiany imion iest siedm.

Żeby końcówkę rzeczowników odróżnić od zakończeń przymiotnikowych; zaczęto 2gi przypadek liczby mnogiej kończyć rozmaicie: panów, żołnierzy, ludzi, pań, serc, okien, mórz, a następnie przyimkowy na: ach.

Tak więc w licz. pojed. są zakończenia owi, u, e i em, dodane do zakończenia pierwiastkowego imienia. Te zakończenia żadnéj nie robią trudności. 5ty i 7my tylko skłońnik zmiękczają spółgłoski b, f, m, n, p, s, w, z, wtrąceniem i miękczącégo.

Przestrzegam że zakończenie dł musié w sposobie bezokolicznym i pisać się śdź i dobitnie się wymawiać dla rozróżnienia od zakończki piérwotnika na sł w sposobie bezokolicznym bardzo podobnéj np. padł – paśdź i pasł – paść, a nawet dla różnicy od zakończenia zł np. wiódł – wieśdź i wiózł – wieźć, a to ostatnié musié być w téj postaci: bo wieść jest i rzeczownik.

Głoski naczelne są 1) które przybiérają zakończenia, 2) które się łagodzą przez i i dopiéro potém przybiérają zakończenia, 3) które się zmienią w inne głoski i dopiéro zmienione przybiérają zakończenia […].

W których częściach mowy wyrazy zmieniają zakończenia? [...] Oprócz przyimków , przysłówków, spójników, wykrzykników, wyrazy wszystkich innych części mowy zmieniają swoje zakończenia.

Rodzaj Rzeczowników polskich poznać można z płci przedmiotu, i z zakończenia Rzeczownika [...] W szczególności zaś dla zakończenia są rodzaju męzkiego Rzeczowniki na spółgłoski grubo miękkie, tudzież l, j [...] zakończenie żeńskie, tj. samogłoski a, i, lub spółgłoski cienkie.

Na koniec jest zwyczaj kréskowania é, w zakończeniach trybu bezokolicznego, gdy ta samogłoska ma po obu stronach spółgłoski miękkie, i w czasie przeszłym zmienia się na a, np. widziéć (widział), słyszéć (słyszał) i t. p. Tego jednak nie należałoby przyjmować za stałe prawidło.

Przypadki poznają się, z pytań, zakończenia i rządu wyrazów.

Istotniki w ogóle mają dwa gatunki zakończeń, jedne z twardych, drugie z miękkich spółgłosek, które też robią różnicę odmian w przypadkowaniu.

[…] Rodzaj (genus) rzeczowników poznaje się po części ze znaczenia, po części z zakończenia.

Orzecznik wyrażać powinien swą formą, a mianowicie swém zakończeniem: 1) Osobę, n.p. Ja czytam; ty czytasz; on czyta. 2) Liczbę, n.p. Czytam; czytamy. 3) Czas n.p. Czytam; czytałem; będę czytał. 4) Tryb, n.p. Czyta; niech czyta; oby czytał; czytałby.

Te ruchome i zmienne części stanowią zawsze drugą czyli końcową połowę formy czasownika, i dzielą się: A) na zakończenie, nazywane w pewnych razach też przyrostkami (terminatio, suffixum; Endung);

§. 321. Zakończenia albo przyrostki znajdujemy: w wyrazie bezokolicznym, w imiesłowach, i w odmianie słowa przez osoby i liczby.

Ale daleko częściej zdarza się, że odkrycie źródłosłowu sprawia niejakie trudności. Po opuszczeniu bowiem przyrostków końcowych, w danym czasowniku, otrzymujemy niekiedy w jednym czasie zupełnie co innego, jak w drugim i trzecim. Weźmy np. formy siedzę — siedź — siedzieć — siedział. Tu po odtrąceniu zakończeń itd. coraz w innej postaci się źródłosłów pojawia; raz zdaje się to być siedź albo sied, to znowu siedzie, to wreszcie siedzia.

[…] Przyjim bez […], jest widocznie tego samego piérwiástku, co sanskryckie to samo znaczące bahis; bez powstało przez odsuwkę sanskryckiego zakończenia is i przez przemianę pozostałego bah w bez […].

Zakończenie em służy dlá rzeczowników męzkich i nijakich, zakończenie zaś ą dlá rzeczowników żeńskich […].

Czasami w tym przypadku używa się zakończenie na y, np. dawnymi czasy.

Przypadek czyli spadek jest to zakończenie, jakie istotnik przybiera, dla wyrażenia różnych stosunków jednych istot względem drugich.

Te wszystkie rzeczowniki są rodzaju męskiego na mocy już samego swego znaczenia. Oprócz tego należą jeszcze do rodzaju męskiego rzeczowniki na mocy zakończenia, to jest zakończone w Iszym prz. licz. poj. na jaką spółgłoskę, a zwłaszcza twardą, np. stół, włos, kuk, głóg itd.

Niektóre rzeczowniki, nie zmieniając wcale swego zakończenia, mogą być, to jednego, to drugiego rodzaju: ten chłopiątko, albo to chłopiątko [...] ten cień; albo ta cień i t. p.

Zakończenia w przypadku I-ym wszystkich trzech rodzai rzeczowników żywotnych, t. j. ludzkich i zwierzęcych, oraz rzeczowników nieżywotnych.

Zakończenia przymiotnikowe wszystkich 3-ch rodzajów: Rodzaj męzki. y, i, spółgł. Rodzaj żeński. —a. Rodzaj nijaki — e.

Liczbowanie przymiotnika jest to nadanie przymiotnikowi, dla zgody z rzeczownikiem, zakończenia liczby pojedyńczej lub mnogiej.

Wszystkie zakończenia cechują się spółgłoskami dzwięcznemi b, d, m, w bezdzwięcznemi zaś t, p, s, z, i płynnemi ł, r.

Co do zakończeń, rozmajitych, w nazwach miasteczek, grodów, grodków i t. d. To samo prawo służy, bez względu na zakończenie; jeżeli grodem nazywa się, to rodzaju męs. a jeżeli miastem, to rodz. średniego, w ogóle czy kończy się na awa. owa.

Do przymiotników zbliżają się wielce zakończeniem czyli formą imiesłowy.

W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "W gramatykach, począwszy od Kopczyńskiego, uznano, że imiesłów „osobliwy" na szy tworzy się „od 3-ej osoby liczby pojed. rodz. męskiego, czasu przeszł., trybu oznajm. na ł z poprzedzającą spółgłoską, przyjmując do tego samego zakończenia: szy, n. p. rzekłszy". [...]"

Zakończenie i — e w nom. pl. w rzeczownikach żeńskich (dekl. IV. z nakrawędną tematową miękką).

Zakończenie a — y. I. a) Przyswojone rzeczow. z łacińskiego i greckiego, tam nijakie a u nas męskie, mają w 1. przyp. l. m. — a (na 1. miejscu) obok — y.

Przed zakończeniem na i (y) w I. przyp. l. m. rzeczowników osobowych męskich z osnową na „r”, np. amatorzy [...] chorzy itp.

Zakończenia al, el, ol, ul zmieniają się w liczbie mnogiej w aes, eis, oes, ues; na p rz .: o animal zwierzę, os animaes zwierzęta; o signal znak, os signaes znaki; o dedal naparstek, os dedaes naparstki [...].

Czasowniki pierwszej klasy mają następujące zakończenia (terminações) w czasie teraźniejszym trybu oznajmiającego (tempo presente do modo indicativo):

1. osoba liczby pojedynczej .... — o, [...].

Te różne postaci rzeczownika nazywają się przypadkami. Przypadki różnią się zakończeniem wyrazu i nadają pewien odcień jego znaczeniu.

To właśnie coraz odmienne zakończenie nazywamy końcówką wyrazu.

Odmiana rzeczowników.

§ 29. Odmian rzeczowników w języku polskim jest pięć. Po zakończeniu pierwszego przypadku liczby pojed. i po rodzaju rzeczownika poznajemy, do której odmiany on należy.

Rodzaj wyrazów można rozeznać ze znaczenia tychże i z końcówki. [...]

II. Ze zakończenia. — l) Do rodzaju męskiego wogóle należą rzeczowniki zakończone na o, ó, u, ú, em, im, om, um, en, l, r, s, x n. p.: livro (książka) pó (kurz) pau (drzewiec), [...].

Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.

Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].

Figura simplex — figura prosta, composita — składana; thema — tema (s. 106), terminatio — zakończenie (s. 15), comparatio — (przy)stosowanie: gradus positivus — pozytyw, comparativus — komparatyw, superlativus — superlatyw, stopień najwyższy (s. 81), intensus — pokładający barzo napięty (s. 82).

Więcej ich [terminów] można znaleźć u K. Cellariusa [...].

Verbum simplex — słowo proste, compositum — złożone; terminatio — zakończenie, gradus positivus — stopień kładący, comparativus — przystosowywający, komparatywus (s. 126), superlativus — najwyższy.

Najlepsze jednak świadectwo spopularyzowania się już rodzimej terminologii gramatycznej, i to po szkołach, daje konsekwentnie ją stosująca gramatyka francuszczyzny S. Nałęcz-Moszczeńskiego [...].

Etymologia — słowawczątek, etymologija: verbum, adverbium simplex — proste, nieskładane, compositum — złożone, składane; terminatio — zakończenie, zagięcie (s. 445).

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Etymologia — etymologija, źrzódłosłów, słoworód (t. 3, przyp.); verbum simplex — niezłożone, compositum — złożone; thema — źrzódło (t. 1, przyp., s. 170), tema (t. 1, przyp., s. 163), temat (t. 2, przyp., s. 215), terminatio — zakończenie, terminacyja (t. 1, przyp., s. 118) [...].