Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

liczebnik
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: liczebniki
Język: polski
Dział: Fleksja (współcześnie)
EJO 1999, 337-338 Definicja współczesna

Liczebnik. Wyraz o funkcji wskaźnika ilości (liczby) przedmiotów, kolejnego miejsca w zbiorze przedmiotów.

Cytaty

Desz/1846, s. 125

Wedle tego wzoru w liczbie tylko pojedyńczéj odmieniają się następne liczebniki: pięć, sześć, siedm' albo siedem' [...].

Br/1848, s. 28

Język polski ma dziesięć części mowy: Rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, słowo, imiesłów, przyimek, przysłówek, spójnik, wykrzyknik.

Br/1848, s. 89 Definicja

Liczebnik jest to część mowy, która oznacza liczby.

Br/1848, s. 89

Liczebniki dzielą się na: 1. Główne. 2. Porządkowe. 3. Ułamkowe. 4. Zbiorowe. 5. Stosunkowe.

Such/1849, s. 90 (przypis) Definicja

Nazwa: Liczeb-nik od Przymiotnika liczebn-y niby mieści w sobie pomysł możności być policzonym; dla tego słowo liczbow-e właściwéj Liczbow-ni-kiem nazywać.

Kurh/1852, s. 110

I tak w wyrażeniu „kupiłem trzy tylko książki" przysłówek tylko położony przy liczebniku trzy, którego jest okréśleniem, czyni myśl niewątpliwą.

Szt/1854, s. 8 Definicja

Liczebnik, czyli imię liczebne, jest nazwisko ilości, czyli mnogości, albo zbioru rzeczy, np. jeden człowiek, dwa konie, trzy stoły i t. d.

Szt/1854, s. 228 Definicja

Liczebnik czyli imię liczebne jest nazwisko ilości czyli mnogości, albo zbioru rzeczy zmysłowych, lub umysłowych, żyjących, lub nieżyjących i t. d.; także rozmaitych stósunków i względów zachodzących w myśli ludzkiéj, np. dwaj mężowie, trzy gruszki.

Szt/1854, s. 231

Liczebniki [...] odmieniają się przez rodzaje, liczby i przypadki.

Łaz/1861, s. 59 Definicja

Zdanie gołe można rozszerzyć przez dodanie takich słów do podmiotu i orzecznika, które je bliżéj określą, takie słowa nazywamy określnikami. Określnikami podmiotu mogą być: 1. Przymiotniki [...]. 2. Określnikami mogą być zaimki [...]. 3. Słowo wyrażające liczbę, to jest liczebnik [...].

Łaz/1861, s. 60

Słowa wchodzące w skład zdań czyli w mowę. nazywamy częściami mowy. W polskim języku jest 9 części mowy 1. Rzeczownik. 2. Zaimek. 3. Przymiotnik. 4. Liczebnik. 5. Czasownik. 6. Przysłówek. 7. Przyimek. 8. Spójnik. 9. Wykrzyknik.

Łaz/1861, s. 134

Liczebniki wyrażają liczbę czyli ilość osób lub rzeczy, i służą do określenia rzeczownika […]. Liczebniki dzielą się na: A. Dokładne, które ilość dokładnie oznaczają, np. Jeden Bóg jest we trzech osobach. B. Niedokładne, które ilość niedokładnie oznaczają, np. Gdzie wielu rządzi, tam się często błądzi. Język potrzebuje kilka wieków do ukształcenia się.

Gr/1861, s. V

W języku więc ojczystym nauczyciel starać się powinien o to, aby uczniowie pojęli jasno znaczenie części mowy, przypadków, stopniowania, liczebników i ich podziału, zaimków i ich podziału, znaczenie osób, czasów, trybów [...].

Mał/1863, s. 51 Definicja

Jeden, dwa, trzy, pierwszy, drugi itd. wyraża także przymiot rzeczowników, ale pod względem ilości czyli liczby, że np. ojciec jest jeden, a koni mam dwa, a kamieni widzę trzy; przeto mają też takie wyrazy nazwę liczebników.

Mał/1863, s. 117 Definicja

Liczebnikami (nomina numeralia) nazywamy wyrazy, służące na oznaczenie ilości czyli liczby osób i rzeczy, np. czy ich jest dwie, trzy, więcéj jeszcze, czy tylko jedna?

Malin/1869, s. 276

[…] Piérwotná forma przyjimka o jest ob., jak tego dowodzą wyrazy złożone […]; jednakże ob w naszym języku nigdy się nie używá osobno, czyli rozłącznie, i zdaje się być tego samego piérwiástku, co liczebnik oba […].

Malin/1869, s. 302

W § 92 mówiliśmy o nágłosach wchodzących w skłád wyrazów złożonych, które po większéj części są przyjimkami; obecnie zaś rozwáżym rzeczowniki złożone, w których miejsce nágłosów zajmują piérwiástki i piérwotniki z jinnych części mowy, i jak takowe skłádają się ze sobą. 1. Niektóre s tych złożonych łączą się ze sobą bez spójki jako liczebniki: pół, np. półrólɳik [...], s których niektóre przyjmują pogłos k, jako to: półpanek [...]; albo téż przybiérają końcówkę e powstałą s kontrakcyji zakończeniá ije, a takie określają środek miejsca lub czasu przez piérwotnik oznaczonego [...].

Malin/1869, s. 443 Definicja

[…] Liczebnikiem oznaczámy w mowie jilość czyli liczbę osób, zwiérząt lub wszelkich rzeczy zmysłowych, lub jistót w wyobraźni naszéj uzmysłowionych […].

Kam/1870, s. 9 Definicja

Liczebnik jest to część mowy nieodmienna, która pokazuje liczbę oznaczoną, lub nieoznaczoną, i odpowiada na pytanie ile?.

Kam/1870, s. 53

Liczebniki 5 i 11 bez rzeczownika. Osobowe męzkie. Rzeczowe męzkie. Żeński i nijaki. [...] Liczebniki z rzeczownikami. Osobowe. Zwierzęce. Żeński i nijaki.

Czep/1871–1872, s. 117, 118 Definicja

O liczebniku "Dwa gołąbki razem żyły. [...] Takie wyrazy nazywamy liczebnikami [...] Liczebnik czyli imię liczbowe jest to wyraz, oznaczający liczbę czyli ilość istot, także ich porządek i kładzie się na pytanie ilu lub ile? który? iloraki? […]. Liczebnik podobnie jak przymiotnik w zdaniu jest określeniem.

Czep/1871–1872, s. 118 (118-119)

Liczebniki dzielą się na oznaczone czyli dokładne, które szczególną ilość istot wskazują, czyli dokładnie wyrażają ilość istot […]; nieoznaczone czyli niedokładne, które w ogóle zbiór jakiś istot wskazują, czyli niedokładnie oznaczają ilość istot.

Lerc/1877, s. 32 Definicja

Liczebniki są to takie wyrazy, które służą do oznaczenia ilości czyli liczby osób lub rzeczy, albo też porządku, w jakim osoby lub rzeczy liczebnie po sobie następują, np. pięć koni, dziesięć książek, dwadzieścia drzew; pierwszy uczeń, szósty dom, dwudziesty dom. Liczebniki dzielą się na oznaczone i nieoznaczone.

Mał/1879, t. I, s. 160

Z głosek i syllab powstają wyrazy. [...] Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych CZĘŚCI MOWY. [...]

  1. zaimki (pronomina)
  2. liczebniki (numeralia).
Mał/1879, t. I, s. 161 Definicja

Jeden, dwa, trzy, pierwszy, drugi itd. wyraża także przymiot rzeczowników, ale pod względem ilości czyli liczby, że np. ojciec jest jeden, a koni mam dwa, a kamieni widzę trzy; przeto mają też takie wyrazy nazwę LICZEBNIKÓW.

Mał/1879, t. I, s. 241 Definicja

LICZEBNIKAMI (nomina numeralia) nazywamy wyrazy, służące na oznaczenie ilości czyli liczby osób i rzeczy, np. czy ich jest dwie, trzy, więcéj jeszcze, czy tylko jedna?

Malecz/1882, s. 25 (25-26) Definicja

Liczebnik jest to część mowy odmienna, która służy do liczenia przedmiotów, która oznacza ilość przedmiotów lub ich porządek, np. jeden, trzy; dziesiąty, dwudziesty piąty.

Malecz/1882, s. 26

Liczebnik odmienia się przez rodzaje, liczby i przypadki.

Jes/1886, s. 39 Definicja

Każdy wyraz, który oznacza pewną ilość czyli liczbę osób lub rzeczy, nazywa się imieniem liczbowém, albo krócej: liczebnikiem.

Grub/1891, s. 6

По значенію своему всѣ слова польскаго языка раздѣляются на 9 частей рѣчи: [...] 3. Имя числительное, liczebnik. [...]

Kr/1897, s. 163 Definicja

Liczebniki, inaczej liczbowniki, wyrażają bądź ilość czyli liczbę przedmiotów, jak: "jeden" tydzień, dwa dni, dwie godziny, trzy domy, dziesięć korcy, czterdzieści tomów, i t. p. i te nazywamy liczebnikami głównem; bądź porządek, według którego przedmioty po sobie następują; np. pierwszy tydzień, drugi dzień, druga godzina, trzeci dom, dwudziesta wiosna, setna rocznica, i t. p., i te noszą nazwę liczebników porządkowych.

Kr/1897, s. 164

Liczebnik jeden, jedna, jedno ma odmianę podług deklinacji zaimkowej.

Król/1907, s. 17

y w końcówkach przymiotników, zaimków, liczebników i imiesłowów VI. i VII. przyp. l. p.(Zjazd Rej.): dobrym czynem, dobrym dziełem [...].

Lor/1907, s. 20

W języku portugalskim rozróżnia się dziesięć części mowy (partes do discurso):

1.rzeczowniki — substantivos, [...]

5.liczebniki — nomes numeraes [...].

Kr/1917, s. 11

Otóż według znaczenia, t. j. ze względu na to, co oznaczają oddzielne wyrazy, rozróżniamy w języku polskim dziewięć grup wyrazów czyli części mowy: rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki, słowa czyli czasowniki, przysłówki, przyimki, spójniki i wykrzykniki.

Kr/1917, s. 25 Definicja

§ 41. Liczebnikami nazywają się wyrazy, oznaczające liczbę osób lub przedmiotów (są to liczebniki główne, np. dwa dni, trzy siostry, pięć palców, sto funtów i t. p.), albo też kolejny ich porządek (są to liczebniki porządkowe, np. pierwszy uczeń, trzeci rok, dziesiąta godzina, dwuch-setna rocznica i t. d.).

Kr/1917, s. 152

Odmiana liczebników głównych.

§ 325. Liczebnik jeden, jedna, jedno odmienia się podług deklinacji zaimkowej, jak ten, ta, to [...], tylko biernik rodzaju żeńskiego ma dzisiaj formę zakończoną na ą: jedną, jak przymiotniki (dobrą, piękną), zamiast dawnej na ę: jednę.

Kon/1920, s. 38

Takie części mowy, które oznaczają liczbę osób lub rzeczy, albo też, w jakim porządku one po sobie następują, nazywają się liczebniki.

PolTerm/1921, s. 90

Liczebniki porządkowe i ilościowe (główne, ułamkowe, zbiorowe, wielorakie, mnożne) oznaczone i nieoznaczone.

Król/1922, s. 11 Definicja

Cechy przedmiotów oznaczają: Przymiotniki. dobry, biały, czysty... a oznaczają dokładnie. Jeżeli jednak przymiotniki nie oznaczają cech dokładnie np. taki, owaki, jaki? jakiś - nazywają się zaimkami. Oznaczające zaś liczbę lub porządek przedmiotów - liczebnikami.

Król/1922, s. 12 (12-13) Definicja

Liczebniki. Zaliczono do rzeczowników (tysiąc, sto, itd.) i do przymiotników (pierwszy, setny...). (Szober). Ze względu na znaczenie dzielimy liczebniki na: 1. porządkowe (pierwszy, wtóry, setny...), 2. ilościowe, z pośród których wyróżniamy [...], 3. oznaczone (dziesięć, ośmnaście...), 4. nieoznaczone (mało, wiele, kilka...).

Szob/1923, s. 102 Definicja

Liczebniki. [...] Są one wykładnikami liczby lub porządku liczbowego przedmiotów, właściwości lub stanów.

Nitsch/1923, s. 475

Podobne przeciwieństwo pd.-zachodu i pn.-wschodu spotykamy przy liczebnikach.

Rozw/1923, s. 83

Innych przykładów zachowania nowoakutowej przedprzyciskowej dostarczają stare oksytona przymiotnikowe w niezłożonej odmianie [...]; odmiana liczebników 5-10: st. i dial. piąci itd. [...].

Rozw/1923, s. 103

Na pewno analogiczne wzdłużenie wykazują liczebniki.

ZwO/1924, s. 21 (20-21)

Przymiotniki określające dzielą się na:

1) Przedimkowe (articulares), [...].

7) Liczebniki (numeraes), o których mowa w następnej lekcji.

ZwO/1924, s. 22

Liczebniki (numeraes).

Są to słowa, któremi oznaczamy liczbę osób lub rzeczy. Dzielą się w portugalskim języku na: Główne (cardinaes):

um, uma - jeden, no, na

dois, duas - dwaj, dwa, dwie

Gaert/1927, s. 89

★Liczebniki (numeralia) ★oznaczone i ★nieoznaczone: a) ★porządkowe (ordinalia), b) ★ilościowe: 1) ★główne (cardinalia), 2) ★ułamkowe, 3) ★zbiorowe, 4) ★mnożne, 5) ★wielorakie.

Gaert/1927, s. 105 Definicja

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy):

A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale).

Kl/1939, s. 75 Definicja

Najczęściej chyba spotykamy się z liczeniem, tzn. oznaczaniem ilości osób, rzeczy, w ogóle przedmiotów. Do tego celu służy liczebnik.

Gos/1939, s. 9

LICZEBNIK—NUMERALUL

Cardinale Ordinale

1.jeden pierwszy

Kor/1961, s. 72

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Nomen numerale — liczebnik, liczbownik, pronomen personale — zaimek osobowy, reflexivum — zwrotny, demonstrativum — wskazujący, infinitum — nieokreślny, verbum (in)transitivum — czasownik nieprzechodny.

Powiązane terminy