wymawianie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Murz/1551 (wyd. 1)
• KochOrt/1592
• Jan/1594
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Mal/1700
• Dąb/1759
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Dudz/1776
• Lub/1778
• Prz/1792
• Szum/1809
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Desz/1846
• Br/1848
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Łaz/1861
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Król/1922
• Benni/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924

W języku polskim, kto chce wyrazić ten dźwięk ktory w wymáwianiu słów słyszemy, ty litery abo figury musi znać.

O [...] Z tych trzech, jedno to ostátnie znáczym, bo jest rozne od támtych pierwszych, ktorych nie potrzebá mym zdánim znáczyć: bo ledá kto jedno od drugiego rozezna wymawiániem.

Álbo téż w wymawiániu słów, jednè ledwie ná tchu człowieczym, drugié ná sámym bądź cienkim i subtélnym, bądź miązszym i grubym głosie: trzecie ná własnym przebiérániu języká sámègo, álbo téż w otwierániu i w przywiérániu warg záwisły: dla których trudno wymyśláć było liter cáłych: tám zá długim namysłem, jednè áspirátiámi, drugié áccentámi i to róznèmi, trzecié punktámi, álbo kréskami, czwartè diphtongámi znáczyli.

Prōnuntiātio. Wymawiánie 1. Wyrok 1.

Fráncuzi [...] jednák w niektórych wielką od Polakow różnicę máją w pronuncjacyej, to jest w wymawiániu.

Te odtrąciwszy, inszych wszystkich Francuzi zażywają, jednak w niektórych wielką od Polaków różnicę mają w pronuncjacyi, to jest w wymawianiu.

Dla zaniedbania tej ostrożności w wymawianiu słow; zginęła u Polakow Wierszopiska nauka, ktorą (artem Metricam) zowią, a zostały tylko wiersze, ktore zgadzają się ostatniemi składami słow (Rytmi).

ORTOGRAFIA. ROŹDZIAŁ I. O dobrym wymawianiu liter. § I Wymawianie liter głośnych.

Przeciwnie ponieważ w tych literach: ć, ń, ś, ź, wielką ten akcent przez delikatność wymawiania sprawuje rożność, à bardzo często trafiają się, więc koniecznie kładziony być powinien, ktory tylko następującej literze i lub j ustępuje.

Litery są dwojakie, Wokale i Konsony [...] Konsony w wymawianiu zdają się łączyć z Wokalami, gdy bowiem wymawiamy literę b, zdaje się, jakbyśmy ją mowili razem z literą e, tak be.

Przeciwnie, ponieważ w tych literach ć, ń, ś, ź, wielką ten akcent przez delikatność wymawiania sprawuje rożność, à bardzo często trafiają się, więc potrzebnie i powszechnie kładziony bywa, ktory tylko następującej literze i lub j ustępuje, np: nić, cjeń, wjeś, wjeż, Nici, cjenja, Wsi, wjezje.

Po inszych zaś literach [...] niekiedy Greckie y trafia się, co poznawać trzeba z wymawiania; gdy się bowiem delikatnie mowi, i lub j: gdy grubo, y pisać się zwykło.

Zwyczaj bowiem jest najwyższym Mistrzem, samowładnym Panem we wszystkich żywych językach, nie mniejszą mający władzą nad pisaniem, lub wymawianiem słow, jako też nad samemi słowami.

Słowo to Polska jest Głos łamany na sześć Cząstek, każde zaś trzy Cząstki czynią jednę Spojkę czyli Syllabę, Pol-ska, tak w pisaniu jak i w wymawianiu.

O wymawianiu słów Polskich. Wszystkie słowa Polskie długo się wymawiają. Wyłącz jednak te słowa: Chrześcian, i oby cię zabito, gdy się z gniewem mówi.

Potajemne dwugłośne stają się także z zlanego wymawiania dwóch liter samobrzmiących; lecz w jednym kształcie, i w przeciwnym porządku: gdyż Й. krótkie zrazu słyszane z następującą samobrzmiącą zlewa się, która pełnym wymawianiem wydaje się. Te są: Е.Ю.Я; i w tej bywają dwugłośnemi, kiedy nie leży przed niemi przyprzężona im zgodnobrzmiąca litera: jako to w един, jeden, явно, jawno, юность, młodość; kiedy zaś mają przed sobą przyprzężoną sobie zgodnobrzmiącą; wtedy są czyste samobrzmiące; jako to w Серце, serce, люблю, lubię, земля, ziemia.

ROZDZIAŁ II. o wymawianiu Liter Rossyjskich.

Sposób wymawiania Greczyzny jest dwoiaki.

O wymawianiu, czytaniu i pisaniu pojedynczych głosek i wyrazów.

Wymiar czasu, którego Deklamator potrzebuje na wymawianie wyrazów pojedynczych i całej rzeczy, zawisł też od ducha sztuki, która się deklamuje.

Wymawianie polskie.

Znaczenie i wymawianie postaci rycin Samskrytu, są wprawdzie na tablicach tu załączonych przy każdej wyrażone, lecz ponieważ trzech Pisarzy każdy z innego narodu, [...], o wymawianiu tudzież pisowni wschodnich wyrazów, [...], co do niektórych szczegółów, z sobą nie są zgodni.

Pytanie to małej jest wagi; lecz że te punkta muszą się koniecznie ze spółgłoskami łączyć, jest to rzeczą oczewistą, równie jak i to, iż rozmaitość brzmienia samogłosek, jest istotném w jakowym bądź języku wymawianiem.

Nauka pokazująca, ile czasu łożyć trzeba na wymówienie zgłosek jakiego wyrazu, zowie się Iloczasem. Nauka ta należy do wymawiania, bo składa znaczną część harmonii, gdy jéj prawidła będą zachowane […].

[…] Wyrazy obce nie podlegają tym prawidłom, gdyż inaczéj straciłyby swój akcent, który świętszym jest nad martwe znaki na papiérze; zresztą nie wymawianie do pisowni, ale pisownia do wymawiania stosować się powinna.

Ponieważ pisownia polska, ile możności, stosuje się do wymawiania, wypada stąd, że osoby nie umiejące jak tylko język polski, nazwiska cudzoziemskie po polsku literalnie wymawiając, stwarzają w mowie nowe nazwiska, trudne częstokroć do odgadnienia. Należy więc nazwiska obce, pisać w polskim języku, zbliżając się, ile być może, do ich wymawiania w języku ich własnym, a to dla zachowania ich śladu, z którego pochodzą. Ilekroć piérwszy raz w piśmie wspominamy nazwisko zagraniczne, mniéj znajome, zawsze je trzeba napisać jak piszą sami cudzoziemcy, albo obok przepolszczonego, między nawiasami, w prozie; albo na dole strony, w wierszach.

[...] Należało przeszło 600. arkuszy Samskrytu własnoręcznie przepisać, zdecyphrować, przełożyć, wymawianie każdéj pismiennej postaci i krótła dwóch tak od siebie innemi dialektami przedzielonych mów lub dialektów, pomiędzy sobą skojarzyć.

Wymawianie tych brzmień [b', f', m', p', w'], bez samogłosek trudne jest dla narzędzi mowy, potrzeba się albowiem silić na wydanie półtonu i, a strzedz się, aby nie utworzyć samogłoski, czyli całéj syllaby [...].

WYMAWIANIE. Obacz Język.

Wymawiając spółgłoski niekreskowane dodaje się e, jako: be, ce, de [...] W wymawianiu zaś spółgłosek kreskowanych daje się słyszeć ie, to jest: bie, сie [...] zie.

Dodatnia w Słowach. 1e. Daje się końcowe y dla skrócenia lub harmonii, np. uczymy, nauczymy, zamiast uczym, nauczym. 2e W niektórych słowach z przyimków złożonych, wtrąca się e dla łatwiejszego i dźwięczniejszego wymawiania, np. odegnać, nadebrać zamiast odgnać, nadbrać.

Od spółgłosek przed samogłoskami ma się zaczynać iako lżeyszych do wymawiania.

Jakie jest ogólne prawidło do wymawiania samogłosek? [...] W języku polskim nie ma dwusamogłosek, to jest dwóch samogłosek, któreby obok siebie będąc, jednym tchem się wymawiały. W takim razie jedna z nich przynajmniéj wymawia się oddzielnie; n . p. na-u-ka.

Wymawianie samogłosek jest jedną z największych trudności języka angielskiego.

Czystość i zrozumiałość wymawiania angielskiego zależy na podniesieniu głosu na właściwéj zgłosce, ba nawet wymawianie wszystkich samogłosek i niektórych spółgłosek tak jest ściśle z akcentem połączone, jakiéśmy to powyżej nie na jedném miejscu widzieli, że nie podobna ich dokładnie wymawiać, nie wiedząc na któréj zgłosce akcent spoczywa.

Przyimki na spółgłoskę zakończone, znajdując się przed wyrazami zaczynającemi się od kilku spółgłosek, dla łagodniejszego wymawiania przybierają samogłoskę podręczną e. Stąd się mówi: ode mnie, ze mną, przeze mnie i t. p.

Przyimki na spółgłoskę zakończone, znajdując się przed wyrazami zaczynającemi się od kilku spółgłosek, dla łagodniejszego wymawiania przybierają samogłoskę podręczną e. Stąd się mówi: ode mnie, ze mną, przeze mnie i t. p.

Wymawianie w polskim języku zwykle wskazuje, jakiemi literami który wyraz pisać należy.

[...] Gdzie zwyczaj co do pisowni się chwieje, to jest, gdzie jedni według wymawiania, drudzy według słoworodu piszą, tam wątpliwość należy rozstrzygać na korzyść słoworodu, gdyż ten jest wyższą nad wymawianie zasadą pisowni; należy przeto pisać: prośba od proś [...].

[…] Chodzi tu przedewszystkim o pogodzenie naszéj fonetyki, o jile się dá, s przyjętym powszechnie dzisiejszym wymáwianiem i etymologiją tych dwu języków […].

Pomiędzy spółgłoską eh i h jest różnica w wymawianiu, a więc i w piśmie zachować ją, należy.

[…] Błądzą więc ci, co opierając się na wymawianiu, jak np. Małecki, zalecają pisać: boski, mnóstwo […].

Chwiejność między dawném wymawianiem a pronuncyacyą odpowiednią tym już nowym warunkom musiała trwać bardzo długo w każdéj językowéj dzielnicy.

Ta właściwość wymawiania oddziałała i na pisownią, która co do tego punktu nad wszelki wyraz jest chwiejną.

Wykrzyknik jest to część mowy nieodmienna, która wyraża radość, gniéw, smutek, przestrach, żal, rozpacz, i t. p. Wykrzyknik od głośniejszego wymawiania otrzymał swą nazwę, np. O! héj! ha! hola! hura!

Głównie chodzi badaczom polskim o ułatwienie pisowni, podług wymawiania, tyleż liter powinno być w wyrazach, a nie więcej; i w abecadle tyleż, ani mniej ani więcej.

Pewne zaś odcienie w wymawianiu np. samogłosek mogą się wyrazić bez uwzględniania zarazem i tych właściwości wymawiania naszego, które cechują także i mowę ogólno-polską.

Głoska, którą obecnie literą é (e pochylone) oznaczamy, zbliża się w wymawianiu do y [...] lub do i. Takie wymawianie tej litery jest jeszcze dość powszechném; niektórzy atoli zbliżają się w wymowie wyraźnie do czystego e.

„Projekt“ Rady Szkolnej zawierał jednak wiele przedmiotów, które nie należą do pisowni, ale wchodzą w zakres prawideł gramatycznych, albo też tyczą się sposobu wymawiania.

Zalecając, żeby pisano mleko, chleb, zastosujemy się tylko do modnego ale nawet nie bardzo rozpowszechnionego sposobu wymawiania wyrazów, których brzmienie prawidłowe jest inne.

Powszechne przywiązanie do pisowni -ya, -ia, pochodzi nietylko z nałogu, jak twierdzą jej przeciwnicy, ale także z wyrozumienia jej zalet niepospolitych. Za główną jej zaletę poczytujemy to, że nie jest pisownią fonetyczna, gdy tymczasem oba inne sposoby pisania usiłują w piśmie oddać dokładnie dwa różne sposoby wymawiania.

Przy wymawianiu a jama ustna jest dostatecznie otwarta, a język, oddalając się nieco od brzegu ust, zmienia też cokolwiek zwykłe swe położenie obojętne.

W wyrazach przyswojonych, gdzie piszemy wymawianie pojedyńczych spółgłosek zupełnie się ustaliło, piszemy fonetycznie: Abisynja, afekt [...] suma...

O wymawianiu liter. [...]

Abecadło, podział liter, sylaby.

Z czasem z tej ogólnej rodziny słowiańskiej powstały oddzielne gromady w różnych miejscowościach. Jednocześnie w języku każdej z tych gromad zaczęły się tworzyć pewne różnice w wymawianiu.

Sposób wymawiania wyrazów zapożyczonych wpłynął też na wymawianie niektórych wyrazów swojskich.

Przy wymawianiu i kanał mowny wskutek spłaszczenia staje się krótszym, przy wymawianiu zaś u wargi wydłużają się lejkowato, a krtań opada.

A jeszcze dokładniej formułuje [Rozwadowski] to samo w § 1:»Opisuję język klas wykształconych zachodniej Galicji, opierając się przytem głównie na swem własnem wymawianiu [...]".

W potocznej mowie ludowej słyszymy często wymawianie pambuk (Pan Bóg) [...].

Otóż co do tej względności zachodzi duża różnica między stosunkami wewnątrz wyrazu, a w spojeniu międzywyrazowem: w pierwszym przypadku połączenia głosek są stale te same, a więc co do wymawiania ustalone naogół, gdy tymczasem w drugim spojenie tworzy się dopiero za każdym razem na nowo [...].

Analizowaliśmy dotychczas samogłoski izolowane, tak jak się nam przedstawiają w ich typowem wymawianiu, łatwo jednak zauważyć, że przy wygłaszaniu całych wyrazów i zdań, gdzie poszczególne zgłoski różnią się między sobą siłą, także i głoski, z których się składają zgłoski, muszą się różnić pod tym względem.

Głoski są bardzo rozmaite co do rozwartości narządu mownego przy ich wymawianiu, a także co do innych cech charakterystycznych, a stąd podziały na samogłoski (vocales), sonorne, spiranty i zwarte, na dźwięczne i głuche, ustne i nosowe itd.; a ich ewolucja bezpośrednio jest także od tego zależna.

Materjału dostarcza cała historyczna fonetyka, wszystkie szczegóły, wchodzące w skład odnośnych badań i rozpraw; trudniej jednak o uogólnienia; to i owo znajduje się w opisowych fonetykach jako charakterystyka dzisiejszego wymawiania polskiego, dalej w Dziejach języka polskiego Brücknera, w pracach Baudouina de Courtenay, w uwagach i dyskusjach na temat powstania kulturalnego języka polskiego, jakie się w ostatnich czasach toczyły.

Część Pierwsza

O głosowni i wymawianiu.