tryb

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1780
• Mon/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• Nitsch/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

[...] bierzemy tákie Słowa, w których Łacina z Polszczyzną prawie we wszystkim zgadza się, tak w znaczeniu, jako w porządku Form, Trybów, Czasów, Liczb, Osób.

Jédná część mowy rządzi drugą, i wzájemnié jéden wyraz podlega drugiemu: to jést, jéden dla drugiego kłaść się musi w tym á nié innym Trybie, Stopniu, Przypadku (in modo, gradu, casu).

Porządek tén wydaje się na oko, gdyż té odmiany podzieloné są na znajomé nám szeregi, to jest na tryby, tryby na czasy, czasy na liczby, liczby na osoby, osoby na rodzaje: do czego na koniec przydané są Imiésłowy.

Modi verborum, sive conjugationum formae. Sposoby, czyli Tryby. Gramatyka Polska liczy ich tylko cztery, to jest 1. Modum indicativum, Sposob wskazujący, czyli oznajmujący. 2. modum imperativum, sposob rozkazujący. 3. modum optativum, sposob żądający. 4. modum infinitivum, sposob nieograniczony, czyli bezokoliczny. Łacińska ich więcej rachuje, jako to: modum Conjunctivum, Subjunctivum, Gerundivum, Potentialem etc.

Jedén wyráz rządzi drugim, już względém Przypádku, już względém Stopnia, już względém Trybu. Żebyśmy jaśnie poznali, który wyráz czém rządzi, idźmy porządkiém wiadomych nám ośmiu części mowy.

Dwie osobliwości mámy w naszym języku, któré z przéczącégo mówiéniá sposobu wynikają: jedna tycze się Trybów, drugá Przypadków.

Jeszcze względém Trybu i ta osobliwość u nás zachodzi, że w Trybie rozkazującym używając w twiérdzeniu Słowa dokonanégo, używámy w przeczéniu Słowa niedokonanégo.

Daléj się mówi porządnie o przedniejszych Słowa odmianach przez Osoby, Liczby, w Polskim języku przez Rodzaje, przez Czasy i przez Tryby.

Modi verborum tryby słów.

Koniugacya Słów składa się z czterech części: z Trybów, z Czasów, z Osob y z Liczb.

Inné tryby na wzór słów posiłkowych.

Trybów jest 5: Oznaymujący, Rozkazujący, Życzący, Łączący i Bezokoliczny.

Modi verborum, tryby słów.

Czasowanie słow składa się z czterech części z Trybow, z Czasow, z Osob, i z Liczb.

SPOSÓB, -u, m., [...]; – §. 2) Grammat. sposób, ob. tryb, modus.

TRYB, -u, m. [...]. – §. Grammat. tryb, modus verbi [...]. Tryb bezokoliczny Infinitivus, oznajmujący indicativus, łączący coniunctivus, rozkazujący imperativus modus. Kpcz. Gr. 2, p. 204.

A. Odmian grammatycznych jest siedm. Nazywają się one i znaczą jak następuje:

1wsza: Stopniowanie; [...].

6ta: Trybowanie; jest odmiana słów dla oznaczenia rozmaitych trybów, np. czytać, czytam, czytaj, czytałbym.

Wyrazy do dziewiątej części mowy należące odmieniają się, a to czworako:

1) Przez Tryby (Modus), np. czytać, czytam, czytaj, czytałbym.

2) Przez Czasy (Tempora), np. czytam, czytałem, czytałem był, będę czytał.

3) Przez Liczby (Numeros), np. czytam, czytamy [...].

Tryb, modus.

Słowo jest wyráz odmiénny przez tryby, czasy, liczby, osoby i rodzaje, czyli má trybowanié, czasowanié, li­czbowanié, osobowanié i rodzajowanié.

Słowo ma cztery tryby: oznajmujący, np. jestém; rozkazujący, np. bądź: życzący, np. obyś był; bezokoliczny, np. być.

Słowa Samskrytskie czasują się przez tryby, osoby, liczby, rodzaje, czasy czyli klassy i głosy (voces).

[...] P. Adelung, zamiast tylu form przypadkowania, [...], i zamiast dziesięciu klas słów, a następnie dziesięciu form czasowania, przez wszystkie głosy (vox) i tryby (modus) jedną tylko ogólną formę czasowania podaje.

Słowa Bierne w Francuzkim Języku nie znajdują się, lecz zamiast ich czasują Francuzi słowo Être przez wszystkie Tryby i Czasy, dodając wszędzie Imiesłów Bierny tego słowa, które chcą wyrazić Bierne.

Verborum Modi. Słow tryby.

Pospolicie w mowie naszéj, albo oznajmujémy co komu, albo rozkazujémy. Stąd urodziły się dwa tryby. Tryb oznajmujący, nájbogatszy jest w zakończénia, bo téż względy do tego Trybu należące są nájliczniéjsze. Względy mówię, czasu, liczb, osób, rodzaju.

Niech późniéj przystąpią do tablic odmiany imion, [...], słów zaś przez formy czynną Atmanepadam i bierną czyli wzajemną Parasmênepadam (odemnie i przezemnie noga albo krok, czym) przez osoby, liczby, rodzaje, tryby, czasy i t. d. [...].

295 Prawidło. Pięć jest Trybów (modus), to jest : Wskazujący (Indicativus), Przemagający (Potentialis), Rozkazujący (Imperativ:), Proszący (Precativ:). i Warunkowy (Conditionalis).

Gdzieby ani pierwiastek, ani pochodne jednegoż rodu nie usuwały wątpliwości, tam ją usunie którakolwiek z odmian grammatycznych, które są: przez rodzaje, liczby, przypadki, osoby, czasy i tryby.

Czasowanie Słowa Być innemi sposobami. Czas teraźniejszy. z Przeczeniem Czasują się ogulnie słowa przez wszystkie Tryby i Czasy kładąc tylko przed słowami przysłowek nie. (Ja,) nie jestem [...] z Przyrostnią Odmienia się Czas teraźniejszy słowa być, takoż Czasy przeszłe wszystkich słów, tudzież Tryb Łączący i Życzący. Ja-m jest znany i t. d.

Przykład w którym się miesczą Tryb, Czas, Liczby, Osoby i Rodzaje.

Da żodźey dalinas atmaynose ing kiatures pakalenies, (cztery Tryby.) Pirma ira apznayminanty (Tryb oznaymuiący,) kt: iestem esu.

Chiński, i pobratymcze jemu: Tamboj, Tonkini, Kochinchiny nie mają Grammatyki, jako złożone z wyrazów jednozgłoskowych, nieodmieniających się przez przypadki, osoby, rodzaje, liczby, stopnie, tryby, czasy i t. p. [...].

Sześć jest trybów w języku angielskim: bezokoliczny, oznajmujący, rozkazujący, łączący, możebny i warunkowy.

Co się tycze trybu rozkazującego (повелительное наклоненiе), ten się właściwie nie w zdaniach głównych, lecz przydanych dopełniających używa Obacz w §. 4. Uwagi o użyciu trybów w zdaniach przydanych.

Tryby wyrabiają się w stanach, a są następujące: 1. Tryb istotniczy (…). 2. Tryb przymiotniczy, 3. Tryb dosprawiony [...] 4. Tryb wykrzyknikowy, rozkazujący (…). 5. Tryb ogólny, czyli ogólnik (…). 6. Czasownik (…).

Sprawomian polski w rozwinięciu piérwotnika i piérwiastków na tryby stanowe, a tych na zwroty następne, nie trzymał się z zupełną ścisłością jednostajnych prawideł; — jakkolwiek zawsze dopatrzeć można względy brane na naturę sprawomianu, na harmonią w wygłoszeniu i na uniknięcie dwójznaczności wyrazów (…).

Trybów niezłożonych jest trzy: oznajmujący […], rozkazujący i bezokoliczny.

W języku więc ojczystym nauczyciel starać się powinien o to, aby uczniowie pojęli jasno znaczenie części mowy, przypadków, stopniowania, liczebników i ich podziału, zaimków i ich podziału, znaczenie osób, czasów, trybów [...].

[Zygmunt Sawczyński] Wyjaśnia ona [etymologia] bowiem poniekąd tworzenie się wyrazów, a raczéj części w skład ich wchodzące: ich pierwiastki, źródłosłowy, końcówki, za pomocą których tworzą się różne odcienia wyrazów, wrostki między pierwiastkami, źródłosłowami a końcówkami wyrazy tworzącemi, zakończenia odmian przez przypadki, liczby, czasy, tryby i osoby, usiłując wykazać, jakie żywioły tkwią w tych końcówkach i co one pierwotnie znaczą.

W języku polskim rozróżniamy trzy tryby: 1. tryb oznajmujący; 2. tryb rozkazujący; 3. tryb przypuszczający.

Dla ożywienia naszej mowy, używamy zamienni, t.j. bierzemy jeden czas zamiast drugiego, lub jeden tryb zamiast drugiego.

Odmiana przez tryby [...] Przez tryby odmieniają się tylko słowa.

Modus Tryb (najlepiéj opuszczać, gdzie można, ten wyraz).

Tryb Modus.

Zestawiwszy dwa wyrazy: kupiłem i kupiłbym, widzimy dwie formy jednego słowa, dwa sposoby wyrażenia, dwa tryby.

Принадлежности глаголов, служащия к их изменению, сутъ: наклонение tryb, время czas, видъ postać, число liczba, лицо osoba, родъ rodzaj, причастие imiesłów odmienny, дѣепричастие imiesłów nieodmienny.

Pomocnikami trybów są słowa posiłkowe trybu i przysłówki formalne.

Tryby i klasy czasowników.

„Józef pisze list, Jan już list napisał, a Helena dopiero napisze". W tem zdaniu mamy trzy czasowniki (verbos): pisze, napisał, napisze. Wszystkie trzy są w trybie oznajmującym (modo indicativo), ale każdy w innym czasie (tempo) [...].

II. KONJUGACJE. § 339. Odmianę słów nazywamy konjugacją. W konjugacji rozróżniamy następujące formy: strony, tryby (cz. sposoby), osoby, liczby, czasy, rodzaje i imiesłowy.

§ 101. Tryby.

I) Stanisław bierze książkę do ręki i uczy się zadanej lekcji.

II) Stanisławie! weź książkę do ręki i ucz się zadanej lekcji.

III) Stanisław wziąłby książkę do ręki i uczyłby się zadanej lekcji, gdyby nie był chory.

Myśli nasze możemy zawsze wypowiedzieć tylko jednym z trzech powyższych sposobów czyli trybów.

Forma trybu. Wyraża ona stosunek osoby mówiącej do czynności lub stanu, oznaczonego w czasowniku. Czynność lub stan, wyrażany w czasowniku może się zarysowywać w świadomości mówiącego albo jako coś rzeczywistego albo jako coś tylko przypuszczalnego lub wreszcie jako coś pożądanego, wywołującego potrzebę rozkazu. Zależnie od tego rozróżniamy trzy odmiany trybu, tryb orzekający, nap. piszę, czytałeś, tryb przypuszczający, nap. przyszedłbym, opowiedziałbyś..., tryb rozkazujący, nap. pisz! przyjdźcie!.

Na południu niektóre wsie koło Krakowa (Krzęcin, Zastów), w południowej części pow. brzeskiego (Biesiadki, Melsztyn), na zachód od Limanowej (Dobra), wreszcie okolica Jasła, niesięgająca jednak ku wsch. poza Duklę i Krosno, i to w obu trybach [...].

W każdej odmianie mamy pięć trybów — modos:

Indicativo — oznajmiający, który wyraża czynność pewną, rzeczywistą: estudo (uczę się).

Condicional — warunkowy, którym powiadamy, że coś mogło się dziać, ale jest niepewne, zależne od pewnego warunku: estudaria (uczyłbym się).

Imperativo — rozkazujący, którym się wyraża rozkaz, radę, prośbę upomnienie: estuda (ucz się)!

Subjunctivo lub conjunctivo — łączący, wyrażamy nim rzecz wątpliwą, czynność możliwą, zawisłą od drugiej; używa się go, gdy zdanie jest zawisłe od innego zdania: Si estudasse (gdybym się uczył).

Infinitivo — bezokolicznik, którym wyrażamy czyn, lub stan jakiejś rzeczy sposobem nieokreślonym.

Do deklinacji wchodzą formy, wyrażające przypadki [...]; do konjugacji — formy, wyrażające osoby (pierwszą, drugą, trzecią); z temi formami wiąże się pojęcie liczby, czasu, trybu, strony.

Tryb, p. czasowniki II 3.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Coniugatio — czasowanie [...], modus indicativus — tryb, sposób oznajmujący, indykatyw (t. 1, przyp., s. 171), coniunctivus — łączący, imperativus — rozkazujący, imperatyw (t. 1, przyp., s. 171), infinitivus — bezokoliczny, infinityw (t. 1, przyp., s. 170-171) [...].