Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

verbum czasownik
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: czasownik, verba
Język: łaciński
Dział: Części mowy (współcześnie)

Cytaty

Park/1440 (ok.), s. 8 [67]

Olim Mikólai miʃʃa milaa myaal id est adeps vel verbum id est habuit per duplex y scribebant, volentes tenue m denotari.

[(Wyrazy) "Mikołaj", "misa", "mila", "miał" 'coś miałkiego' lub czasownik '(on) miał' pisano niegdyś z podwójnym *y* chcąc oznaczyć *m* miękkie (Kucała 1985, s. 97).]
Murm/1533, s. 80

Verminari verbum, generis deponentis, coniuga.i. Dye worm haben. Glisty mieć.

DonGl/1542, s. 205

Verbum – słowo: activum – sprawiące a. sprawujące; verbum substantivum – istotne, causativum – przyczynę dające, inchoativum – poczynające, anomalum – nierówne, neutro-passivum – rozne.

Bart/1544 , t. V, s. 134

SŁOWO ‘wyraz, mowa; także gram.: czasownik’ (łącznie ok. 40 razy) [...] Sprawowanie, Słowo verbum (sv. De terminis in grammatica) RN (wykl. przednia).

DonCul/1560, s. [45] Definicja

Verbum quid est? Pars orationis cum tempore et persona, sine casu, aut agere, aut pati, aut neutrum significans.

Słowo w sobie zámyka czynić, cierpieć álbo być.

Stat/1568, s. [86]

A substantivis et adiectivis verba derivantur eleganter, quod aliis linguis non est usque adeo familiare.

ArtNom/1591, s. [105a]

QUAEDAM EXEMPLA Coniugationum. VERBA PRIMAE Coniugationis. Amo Ich Liebe Miłuję.

Mora/1592, s. 151 K4r [155] Definicja

Quid est Verbum? Est vox, seu pars orationis significans aliquid agere aut pati, [hoc est, Verbum albo tá cząstká mowy ma pod sobą te słowá, ktore znáczą czynienie i cierpienie: álbo od nas sámych, ábo też od kogo inszego, i skąd inąd.] Ut, Verberare, [bić] significat agere [czynić], Verberari, [być bitym] significat pati, [cierpieć].

[Co to jest czasownik? To słowo lub część mowy oznaczająca działanie lub poddawanie się działaniu.]
Don/1595, s. [40]

Słowo co jest? Część mowy z czásem i osobą krom spadku spráwiáć nieco ábo cierpieć ábo żadnego z tych známionując.

VErbum quid est? Pars orationis cum tempore et persona sine casu agere aliquid aut pati aut neutrum significans.

Kn/1621, s. 3

A inter duo Verba significat continuationem actionis; ut Idą á idą : ciska á ciska.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 811 Definicja

Verbum apud Grammaticos, est pars orationis seu dictio agere vel pati aut neutrum cum tempore & persona sine casu significans, Donat. Priscian. τὸ ῥῆμα [tò rhêma].

Men/1649, s. 17

In verbis autem et pronominibus invenitur dualis numerus desinens semper in a.

Don/1649, s. [32] Definicja

Verbum quid est? Pars orationis cum tempore et persona, sine casu, agere aliquid aut pati, aut neutrum significans.

Słowo co jest? Część mowy z czásem i osobą/ krom spadku spráwiáć nieco ábo cierpieć/ábo żadnego z tych známionując.

Sty/1675, s. 4

Trzecie [e] bywa ákcentem náznáczone i otwártemi ustmi rubo wymawiáne, bo jest Verbum jako Cioè to jest.

Sty/1675, s. 61 Definicja

Verbum názywa się słowo lub część mowy, ktora przez czasy i osoby staczána bywa, znácząc co czynić abo przyjmowáć.

Woy/1690, s. 5

Expositis, quae ad literarum affectiones pertinere videbantur, ad dictiones ipsas seu partes Orationis progredimur. Sunt autem ut apud Latinos, ita apud Polonos, octo: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Praepositio, , Adverbium, Interiectio, Coniunctio.

Duch/1699, s. 31 (31-32)

O Częściách Dyszkursu. [...]

Wszystek dyszkurs jest komponowány z dziewiąci części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.

Artykuł, Imię, Namięstnistwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya, lub Przekładánie, Konjunkcya, lub Złączánie, Interjekcya, lub Wtrącenie.

[l'Article], Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l'Adverbe, la Préposition, la Conjonction, l'Interjection.

Duch/1699, s. 56 Definicja

Słowo, lub verbum [...] eksprymuje i wyraża wszystkie ákćye, co się mogą czynić, jáko to aimer, kocháć [...]. Jest álbo w czásu (!) teraźniejszym, álbo w przeszłym, álbo w przyszłym.

Cell/1725, s. 2

Słowá, łácińskiego Języká (Partes Orationis) są Ośmiorákiego rodzáju: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio.

Cell/1725, s. 36 Definicja

Verbum jest, przed ktorym Kłáść możemy; Ja, ty, on (álbo ono) My, wy, oni (one.).

Cell/1725, s. 138

Kiedy dwie Verba, bez zrzetelnie wyráżonej, álbo támże dorozumietelnej Coniunctiej, z sobą się schodzą, tedy ostátnie musi stać in Infinitivo: jáko: Cupio scire. Non possum credere. Loqui audet. * Pierwsze Verbum jest záwsze facultatis, voluntatis, álbo Sensuum, álbo Impersonale.

Dąb/1759, s. 37 (37-38)

Wszystek dyskurs jest komponowany z dziewiąciu części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio.

Artykuł, Imie, Namiestnictwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycja lub Przekładanie, Konjunkcya lub złączenie, Interjekcja lub Wtrącenie.

Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l' Adverbe, le Preposition, la Conjonction, l'Interjection.

Dąb/1759, s. 63 Definicja

Słowo, Verbum, jest to, co się wykłada i wyraża wszystkie akcje, co się mogą czynić, jáko to aimer kochać; chanter śpiewać; rire śmiać się [...].

Fook/1768, s. 4 (3-4)

On peut dire, que trois fortes de mots composent le Discours: Ceux de la première, et seconde sorte sont flexibles; ceux de la troisieme sont inflexibles. On appelle ceux de la premiere sorte des Noms, ceux de la seconde des Verbes, et ceux enfin de la troisieme des Particules indeclinables.

[...]

Można mowić, że trzech gatunkow słowa składają mowę. Pierwszego i drugiego gatunku deklinują się, á trzeciego nie. Pierwszego gatunku jest Nomen, drugiego Verbum, á trzeciego Partykuły niedeklinujące się.

Fook/1768, s. 50 (49-50) Definicja

Le Verbe est un mot flexible, qui signifie Action, ou Passion, et un certain tems.

Verbum jest słowo, ktore się koniuguje, znaczy akcją lub passją, i czas pewny. Ma liczby i osoby.

SzyPocz/1770, s. 4

Słowo, Verbum, ktore dopełnia sensu w mowie, wyrażając jaką akcyą lub stan, w którym rzecz zostaje, np. piszę, siedzę.

Lub/1778, s. 8

Ztąd wyłączyć potrzeba Е. w słowach (Verbum), gdzie uderżenie przenosi się z ostatnej sylaby na E. składające drugą sylabę ku końcowi: держу, trzymam, держишь trzymasz.

Lub/1778, s. 13

Wszystkie Rossyjskie rzeczenia dzielą się na ośm części, i do nich się odnoszą, które są: Imie (Nomen), Zaimek (Pronomen), Słowo (Verbum), Uczesnictwo (Participium), Przysłowie (Adverbium), Przekładanie (Praepositio), Łączenie (Coniunctio), Międzymiot (Interiectio).

Lub/1778, s. 50

Pochodzące od Słow (verbis) bardziej używają w Rodzącym У [...] размаху, rozmachu.

Lub/1778, s. 76

CZĘŚĆ, III. o Słowie (De verbo). [...] Słowa (verba) rozdzielają się na Pierwiastkowe i Pochodzące. Pierwiastkowe od żadnej innej części mowy nie pochodzą, знаю znam, иду idę. Pochodzące rodzą się. 1.) z imion: странствую pielgrzymuję [...].

Mon/1780, s. 155

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Don/1795, s. [17] ([17]-[18]) Definicja

Verbum quid est? słowo co jest? est pars orationis, jest część mowy, quae conjugatur, ktora się sprzęga, per modos, przez sposoby, tempora, czasy, numeros, liczby, et personas, i osoby, ùt scribo, jako piszę, laboro, pracuję, rogo, proszę, rogor, proszą mnie.

Szum/1809, s. 31 Definicja

Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:

Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! [...]

IXta: Słowo (Verbum), np. czytać, pisać, bić i t. d.

Szum/1809, s. 176

Nazywam wyrazotwornią a nie zrodłosłowem dlatego, że ta część Grammatyki zawiera prawidła takie, które nauczają nie tylko jak się Słowa, ale jak się wszelkie wyrazy tworzą. Przez Słowo bowiem rozumie się w Grammatyce tylko same Verbum łacińskie.

Szum/1809, s. [9]

Rozumiem, iż Grammatyka moja każdemu nad językiem polskim filozoficznie zastanawiającemu się, i dlatego miłą będzie, że zawiera rozmaite nowe uwagi o języku polskim, jakiemi są; owa o źródle języka polskiego, na k. 181, i rozbiór właściwości słów polskich na k. 91. Ta bowiem właściwość słów (verborum), nadaje taką doskonałość językowi polskiemu, przez którą on wszystkie inne celuje.

Prz/1816, s. 100

Nie dobra też jest mianowka słowo, na oznaczenie Łacińskiego Verbum, ktore u starych Rzymian znaczyło także wszelkie słowo, a najszczegulni część mowy czasowaną.

Prz/1816, s. 101

Verbum (Zeitwort) Głagoł.

SkorM/1816, s. 34 (33-34)

Podług odmian tychże części mowy; a to [...] b) przez tryby, czasy, osoby, rodzaje, co do słów i imiesłowów (verba et participia).

SkorM/1816, s. 38

Słowo (verbum) np. bhawati bywać, brawiti prawić, mówić.

Gddk/1816, s. [219]

Verbum. Słowo.

SkorM/1828, s. 167

Słowo (Verbum).

Such/1849, s. 111 (przypis)

Klasyczna doktryna gramatykalna czasownik nazywa słowem, wiernie tłumacząc verbum. U nas słowo znaczy wszelki wyraz ustny. A że Łacinnicy lub Francuzi nie mogli utworzyć osobnego wyrazu technicznego, nie idzie za tém, abyśmy ich naśladowali.

Morz/1857, s. 48 (47-48) Definicja

A gdy widział, że istności przezeń nacechowane mianami z rodzaju istotników i przymiotników odbywają w wszechświecie drogi im przepisane, tak zwane funkcje, to jest wykonywają sprawy, jakie Stwórca przywiązał do ich bytu, aby w łańcuchu wszechstworzeń stanowiły ogniwa wiążące się jedne z drugiemi, zapytał ducha swojego: Co jest to czynne działanie? ta bierna uległość? ten cichy spoczynek? jakie w stosunkach istot sprowadzają następstwa? A każdą sprawę wedle jéj przeznaczenia piętnem Słowa swojego naznaczył. I to jest trzecia doba mowy, — a ten rodzaj mianowań nazwiéjmy sprawomianem, (Verbum).

Morz/1857, s. 378

Sprawomian .... Słowo, (verbum).

Mał/1863, s. 52

Słowo czyli czasownik (verbum) wyraża zachowanie się osoby lub rzeczy, t. j. jéj czynność albo też jéj stan, np. ojciec nagradza, koń pędzi, kamień leży.

Mał/1863, s. 130

Słowem zaś albo Czasownikiem (verbum, Zeitwort) nazywamy tę część mowy, która wyraża czynność, stan, w ogóle zachowanie się jakiéj osoby lub rzeczy.

Malin/1869, s. 489 Definicja

[...] Wszystkie atoli te znaczeniá schodzą się s sobą, jakoby w punkcie centralnym, w ogólnym znaczeniu wyrazu, tak że pospolicie w mowie naszéj wyráz i słowo znaczą jedno i prawie to samo. Lecz w gramatyce słowo (verbum, rhema) służy za názwę naukową (terminus technicus), oznaczającą jednę s części mowy. Słowo tedy, jako názwa naukowá, oznaczá nám w gramatyce byt, jistnienie, stán, czynność lub bierność jakiéj jistoty w danym czasie [...].

Malin/1869, s. 490

[...] Poniewáż tak łacińskim gramatykom wystarczá názwa naukowá verbum, jak i greckim rhema, pomimo że i te wyrazy tak w łacinie, jak w greczyznie mają gdziejindziej rozmaite znaczenie i nie masz nic dlá umiejętności szkodliwszego, jak ustawiczne zmienianie názw naukowych raz już przyjętych i zrozumiałych; przeto dlá zgody z badaczami mowy ludzkiéj nazywać będziemy tę część mowy, do któréj opisu, składu ustroju i budowy obecnie przystępujemy, po staremu słowem.

Mał/1879, t. I, s. 160

Z głosek i syllab powstają wyrazy. [...] Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych CZĘŚCI MOWY. [...]

  1. liczebniki (numeralia),
  2. słowa czyli czasowniki (verba).
Mał/1879, t. I, s. 161

SŁOWO czyli CZASOWNIK (verbum) wyraża zachowanie się osoby lub rzeczy, t. j. jéj czynność albo też jéj stan, np. ojciec nagradza, koń pędzi, kamień leży.

Mał/1879, t. I, s. 256

SŁOWEM zaś albo CZASOWNIKIEM (verbum, Zeitwort) nazywamy tę część mowy, która wyraża czynność, stan, w ogóle zachowanie się jakiéj osoby lub rzeczy.

Gaert/1927, s. 78

Czasowniki (verbum, słowo), wyrazy oznaczające czynności lub stany.

Gaert/1927, s. 102

Verbum, p. czasowniki; verbum finitum, p. czasowniki III.

Gaert/1927, s. 105

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy): A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale); 2) ★zaimek (pronomen); 3) ★czasownik (słowo, verbum); 4. ★przysłówek (adverbium); 5) ★wykrzyknik (interiectio).

Powiązane terminy