imię nazwa, część mowy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Murm/1533
• Mym/1541
• Bart/1544
• ArtNom/1591
• Mora/1592
• UrsMeth/1592 (1998)
• Don/1595
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Don/1649
• Sty/1675
• Duch/1699
• Mal/1700
• Cell/1725
• Dąb/1759
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Lub/1778
• Mon/1780
• Ant/1788
• Prz/1792
• Don/1795
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rew/1845
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Kor/1961

Artifitium et mechanicorum nomina Künstner und handtwerck lewten vocabeln. Rzemiesłnikow i robot chłopskich imioná. Agricola. Eyn ackerman Oracz. Colonus idem.

Nomina numeralia cardinalia. Furnemliche breuchlichste namen der tzal. Imioná liczby pospolitej przełożonej. Numerus. Eyn tzal Liczbá. Numerale nomen, quod numerum significat. Eyn wort das die tzal bedeut. Słowo ktore liczbę známionuje. Unus, a, um, i eyne. Jeden. Duo duae. duo, ij.

De nominibus artificum. von namen der handewercks leuthe. Imioná rzemiesnikow.

Terrarum gentium et civitatum vocabula. Namen der lender, volcker, und stedte. Imioná ziem, ludzi, i miast.

Virtutum vocabula. Namen der eugenden. Imioná cnot.

IMIĘ [...] gram. imię każdej rzeczy nomen RN (wykl. przednia).

IMIĘ [...] gram. imię każdej rzeczy nomen RN (wykl. przednia).

JIMIĘ figura composita in grammatica nominum Słożone wyobrażenie jimion ut indecens niesłuszny, impotens niemocny R N2 (mp; av. compono,-ere).

NOMINA CIVITATUM. Namen der Städte. Imioná Miast.

Nomen Imię. Wiśniewska 1998, 65: Gramatyka. W podręczniku znajdujemy terminy: czas 122, ćcionka (litera) 121, droga (methodus) 151, dwugłośnik (dyphtongus) 127, imię 141, głośnik (vocalis) 310, kropka, punkt 127, odmiana (paradigma) 194, osoba 141, oznaczenie 193, postać, wid (species) 84, prawidła (canon) 143, przedłogi (praepositio) 185, przymiot, przypadek (accidens) 175, rod, rodzaj (genus) 172, słowo (dictio) 144, sposob, prawidło (canon) 184, wspułgłośnik (consonans) 310, zbieranka, złoż (sylaba) B 147.

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imię, Namiástek, Słowo, Przysłowie, Uczesnik, Złączenie, Przekłádánie, Wdánie.

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium, Participium, Coniunctio, Praepositio, Interiectio.

Imię co jest? Część mowy z spadkiem ciáło ábo rzecz właśnie ábo pospolicie známionując. Nomen quid est? Pars orationis cum Casu corpus aut rem propriè aut communitérue significans.

Nōmen. Imię 1. 2. Słowo. Názwisko. Przezwisko 3.

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium: Participium, Conjunctio, Praepositio, Interiectio.

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imie/ Namiestnik/ Słowo/ Przysłowie: Uczestnik/ Złącz[á]nie / Przekłádánie / Wdánie.

Imię jest dwojákie / Substantivum & Adjectivum.

WTORA CZĘSC DE NOMINE Eiusque ACCIDENTIBUS. O Imieniu i jegoż przypadkách. Imię jest dwojákie, Substantivum et Adiectivum

Naprzod się tedy termin dzieli u Fráncuzow ná dziewięć części, to jest z dziewięciorákiégo terminu powstáje mowá. á té są: ártykuł, imię, záimek, słowo, uczęstnictwo, przysłowié, przekłádánié, przyłączenié i wtrącęnié, po Fráncusku l'article, le nom, le pronom, le verbe, le participe, l'adverbe, la préposition, et l'interjection.

Fráncuzi imión prawdziwie nie náchyláją, dla tego ledwie nie przy káżdym imięniu záżywáją ártykułu.

Imię jest dwojákié, jedno istotné po Fr. Substantif: drugié przyrzutné po Fr: adjectif.

Toż to czynią nástępujące imiona: gentil ozdobny, outil instrument.

Wszystek dyskurs jest komponowany z dziewiąciu części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.

Artykuł, Imie, Namiestnictwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya lub Przekładanie, Konjunkcya lub złączenie, Interjekcya lub Wtrącenie.

Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l' Adverbe, le Preposition, la Conjonction, l'Interjection.

Litera w, która się kładzie przed imionami, raz sama, drugi raz z literą e złączona bywa [...] Spytałby kto, czemu też nie mowię: we lesie, we mieście, we Warszawie?

Czyli imiona konczące się na a oskarżający spadek konczyć powinny ą czyli ę [...] wielkę łaskę, albo: wielką mi łaską czynisz [...] Rowna tej wątpliwość jest o rządzeniu słow imionami: Na przykład pospolicie mowiemy, Dwoch mi powiedziało [...] ktore w mianującym, położone bydź powinny: Dwaj mi powiedzieli.

Podział Grammatyki i Mowy. [...] P. Wiele jest rodzajow słow ktorych zażywamy w mowieniu? O. Ośm, ktore nazywamy częściami mowy. P. Ktore są te ośm części mowy? O. Imie czyli Nomen, Zaimek Pronomen, Słowo Verbum, Uczestnictwo Participium, Przekładanie Praepositio, Przysłowie Adverbium, Złączanie Conjunctio, i Wrzucenie Interjectio. Z ktorych pierwsze cztery albo się deklinują, albo koniugują.

(*) Nie sądzę tu być rzeczą potrzebną Poczynających dowcipy rożnicę między Nomen, Pronomen i Participium mieszać bardziej niżeli objaśniać; dosyć się to w przyzwoitym czasie wykona, kiedy Uczeń pojąwszy dobrze Nomen przyjdzie do dalszych części mowy. Wszakże niektórzy Grammatycy wszystkie te trzy części mowy pod jednym Imieniem zawierają, dzieląc całą mowę tylko na Imie i Słowo.

P. Wielorakie jest Imie? O. Dwojakie: Istotne od Łacinnikow nazwane Substantivum, i Przydatne czyli Adiectivum.

Toż samo dzieje się w imieniu: jaki, nap: niejaki, jakikolwiek.

Do tej Części mowy, ktora sie Imieniem czyli Nomen nazywa, należą słowa, ktore się odmieniają przez spadki, czyli, jak z Łacińskiego mowiemy, które się deklinują, tak: np. [...] w Dawającym: temu Bogu etc.

Rożność między Nomen, Pronomen i Participium dosyć w przyzwoitym czasie pokaże się [...] Wszakże niektórzy Językow Mistrzowie wszystkie trzy części pod jednym Imieniem zawierają, dzieląc całą mowę tylko na Imie i Słowo. Imie dzieli się na I. Substantivum i Adjectivum. Substantivum jest, ktoremu jeden tylko z tych Artykułow dodać się może, albo ten, albo ta, albo to.

Trzeba wiedzieć ogolnie najpierwej co to jest Rodzaj, Liczba, i Spadek w Słowach, bo te trzy własności mają Imiona, Artykuły, Zaimki, i Ucześnistwa.

P. Wiele tedy jest Rożnic Szczegolności tych Imion? O. Dwie: Jestotne Imie (le Nom substantif) i Dodane Imie (le Nom adjectif).

Ztąd wyłączyć potrzeba Е. w słowach (Verbum), gdzie uderżenie przenosi się z ostatnej sylaby na E. składające drugą sylabę ku końcowi: держу, trzymam, держишь trzymasz [...] tak też w imionach: Плечо, plec, плечи, plecy.

Wszystkie Rossyjskie rzeczenia dzielą się na ośm części, i do nich się odnoszą, które są: Imie Nomen), Zaimek (Pronomen), Słowo (Verbum), Uczesnictwo (Participium), Przysłowie (Adverbium), Przekładanie (Praepositio), Łączenie (Coniunctio), Międzymiot (Interiectio).

Rossyjskie istotne imiona są czterech rodzajow: Męskiego (Masculinum), Białogłowskiego (Fœmininum), trzeciego, albo śrzedniego (Neutrum) i powszechnego (Commune).

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Imiona są wielorakie. Nomen substantivum: Imie istotne, krocej: Istotnik, albo Rzeczownik.

Następującé Imiona mają nieforemnie liczbę mnogą a foot noga [...] Jeżeliby zaś Imié było z przedimkiem pewnym, różnica ta tylko zachodzi że w liczbie mnogiéj przedimek się nie dodaje.

Części mowy greckiey jest 8: Rodzaynik, Imię, Zaimek, Słowo, Imiesłów, Przysłowek, Przyimek i Spoynik.

Nomen est duplex, imię jest dwojakie, substantivum, ut homo, istotne jako człowiek, adjectivum, ut devotus, przydatne jako nabożny.

A. Wyrazy do trzeciej części mowy należące dla tego nazywają się Przedimkami, że się zawsze przed imionami kładą, np. nie można powiedzieć: idę ojca od, idę matki do, lecz koniecznie trzeba mówić: idę od ojca, idę do matki.

B. Przedimki oznaczaj rozmaite stosunki między dwiema rzeczami albo osobami, np. książka leży na stole, pod stołem, w stole, przy stole.

C. Przedimki się nie odmieniają, prócz że niektóre dla łatwiejszej wymowy czasem się przedłużają, np. we mnie, zamiast; w mnie; ode mnie, zamiast: od mnie; ze mną, zamiast: z mną.

Ludzie przy początkowem tworzeniu wyrazów na oznaczenie rzeczy zmysłowych, trzymali się tej naturalnej zasady: iż zwierzętom dawali imiona podług głosu, a rzeczom nieżywotnym podług dźwięku, które one wydawały.

Mowa Polská pospolicie się skłádá z ośmiu części, jakiémi są: Imié, Zaimek, Słowo, Imiésłów, Przyimek, Przy­słówek, Spojnik i Wykrzyknik.

Imié, iest wyráz odmiénny przez rodzaje, stopnie, liczby i przypadki, czyli má rodzajowanié , stopniowanié , liczbowa­nié i przypadkowanié.

Imiésłów jest częścią imié, częścią słowo: odmiéniá się przez rodzaie, np. męski miany, żeński mianá, nijaki miané, przez liczby, np. pojedyn. miany, mnog. miani: przez przypádki , np. pierw. miany á é, drugi mianégo éj égo, trzeci mianému éj ému itd., czasém i przez stopnie, np. równy ukocha­ny, wyższy ukochańszy, náywyższy nájukochańszy.

Imiésłów, że znaczy przymiot, więc w tém wszystkiém jest jednoż, co imié: że zaś odmiéniá się przez czasy, np. teraźniejszy dający, prze­szły dany, przyszły mający dać lub ma­jący być dany, w tém jednoż jest, co słowo.

Nomen (Nennwort) Imię.

Imie (nomen) np. radziia rządzca, manusz mąż.

Aczkolwiek w żadney Grammatyce nie masz tak dokładnych prawideł, żeby od nich nie było wyiątku, wszelakoż gdy tu idzie rzecz o ogóle, a nie o szczególnych imionach; z tych powodów kładziemy tu zakończenia przypadków, dwóch głównych form, to iest: 1^o. Imion zakończonych na samogłoski; 2(o)^. Imion zakończonych na spółgłoski, [...].

Z tych słów formują się imiona, np. cikirsza chęć robienia, bubhuksza chęć łykania [...].

Imiona Francuzkie nie odmieniają swego kończenia w różnych przypadkach, lecz tylko się same Artykuły przypadkują.

Nomen. Imie.

Wszystkie wyrazy, składające mowę polską, dzielą się na dwa główne szeregi: piérwszy wyrazów odmiennych, drugi wyrazów nieodmiennych; a każdy szereg podziela się na cztéry części, z których każda ma własne nazwisko. Te nazwiska są następujące: w szeregu wyrazów odmiennych: 1) Imie, 2) Zaimek, 3) Słowo, 4) Imiesłów; w szeregu wyrazów nieodmiennych: 5) Przyimek, 6) Przysłówek, 7) Spójnik, 8) Wykrzyknik.

Zaimki nie tylko na to są potrzebne, aby zastępowały miejsce imion, ale nadto, mają tylko sobie właściwe znaczenie, do zrozumiałości mowy potrzebne, którego żadne imie wyrazić nie może.

Niech późniéj przystąpią do tablic odmiany imion, imiesłowów, wyrazów liczbowych, i t. d. Samskrytskich, przez rodzaje, liczby, rodzaje, tryby, czasy, i t. d. [...].

Zaimek używa się za imie osoby lub rzeczy dla uniknienia powtarzania; abo się przydaje rzeczownikowi żeby go dokładniej odznaczyć: ja ty, on, ona, ono i t. d.

Przyimek jest wyraz nieodmienny (str. 5.) kładzie się zawsze przed imieniem, a częstokroć i przed innemi częściami mowy. Niektóre Przyimki czasem przybierają e dla miłego brzmienia, jako bez, od, nad, pod, przez, w, z.

Przyimek tak nazwany, że się kładzie przy imieniu dopomagając mu do wyrażenia różnych okoliczności, których ono ani swoją końcówką, ani odmianą przez przypadki wyrazić nie może: wynagradza zatem brak przypadków wyrażających rozmaite względy.

Rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki nazywamy ogólnie imionami.

Imiesłów, wyraz gładko wymawiający się miłego brzmienia z upadkiem imienia i słowa utrzymać się nie może. Sprawmiotnik, jest jakoby przymiotnik ze sprawomianu wyrobiony, —zestawienie może na początek nie gładko brzmiące, ale z upływem czasu utrze się do słuchu.

Co się tyczy przysłówka „nie,“ pamiętać należy, że takowy spaja się właściwie tylko z imionami (rzeczownikami, przymiotnikami, imiesłowami...).

W starodawnéj polszczyźnie kładł się przyimek także po imieniu lub w środku między dwoma imionami, n. p. Nas dla wstał z martwych syn Boży. Ciebie dla, człowiecze, dał Bóg przekłuć sobie ręce, nodze obie. (Pieśń Bogar.).

Imię jest trojakie: rzeczowne czyli rzeczownik, przymiotne czyli przymiotnik i liczebne czyli liczebnik.

Pyt. A któreż są nie odmiennemi [częściami mowy]?

Odp. Następne: Przyjimki, że najczęściej kładą się przy jimionach, lub odnoszą się do nich.

2re Przysłówki, że przy słowach kładą się zwykle, lub przymiotnikach słowowych.

3cie Spójniki, spajające czyli łączące zdania i okresy, i czasem rozłączające takowe.

4te Wykrzykniki, że się wykrzykuje w strachu nagłym gniewie, radości, lub biedzie nagłej i t. d.

Przyjimk należy stanowczo odróżniać od przysłówków, i nie mieszać w użyciu jich znaczenia. Jak przysłówki nieodstępnemi są od słów, wszędzie przed słowami się piszą; tak przyjimki nieodstępnemi są przed jimionami, to jest: rzeczownikami żywotnemi i nieżywotnemi, jakiekolwiek one noszą jimiona nazwiska lub nazwy, do wszystkich rodzajów, rzeczy i stanów też same służą.

Słusznie rzeczownik zowiemy także imieniem rzeczownem, każda bowiem rzecz musi mieć przecie swoję nazwę, swoje imię i tak np. rzecz, na której leżą zwykle książki i papiery nasze, ma imię „stół” [...].

Rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki nazywamy ogólnie imionami.

Co się tyczy przysłówka „nie,“ pamiętać należy, że takowy spaja się właściwie tylko z imionami (rzeczownikami, przymiotnikami, imiesłowami...).

Przyimki złożone piszą się razem: naokoło, wpośród, poza, ponad i t . p . a osobno tylko z: z pośrod, z popod, z za i t. p.; oczywiście także formy wzdłużone przyimków przed imionami: przede drzwiami i t. p.

Przyimek z osobno przed imionami np.: z panem, z żalem, z tobą, z wielkim strachem, z trzecią osobą itp. Razem przed spółgłoskami głośnymi w wyrazach złożonych: b, b(i), d, dź [...] z, ź, np.: zbratać się, zdrobniały, zlepić, zrzynać [...].

Zaimki są to wyrazy, używane zamiast imienia osoby lub rzeczy, zamiast nazwy przymiotu czy właściwości, albo też zamiast nazwy liczby.

Dzielne było natarcie. Malczewski. Zacne są twoje sprawy. Kochanowski. Pogoda jest niepewna. Droga była męcząca. Bóg jest wszechmogący. Grecy byli wielkim narodem. Formę słowa być nazywamy w tych razach łącznikiem, a imię (rzeczownik lub przymiotnik) — orzecznikiem rzeczownym lub orzecznikiem przymiotnym.

W ten sam sposób utworzono nazwy miejscowe: Boryja, Bogoryja, Czartoryja, gdzie drugą część stanowi imię utworzone od czasownika ryć, jak w Kołomyja, wodomyja — imię utworzone od czasownika myć.

Trzeci typ zatarł różnicę w imionach, będących zwykle przydawkami, zachowuje ją jednak w czasie przeszłym orzeczenia [...].

Chodzi tu oczywiście w pierwszym rzędzie o imiona, które nie były staremi oksytonami z długą rdzenną, bo ta się utrzymała, a w n. sg. z natury rzeczy wraz z przyciskiem musiała dostać intonację przeciągłą.

Nic w tem dziwnego, bo do innych momentów przybywa i to, że te przymiotniki są skojarzone nie tylko z rzeczownikami (lub mówiąc ogólnie imionami), ale także z czasownikami.

Trochę rodzimych terminów gramatycznych zawiera jeszcze podręcznik S. Konarskiego [...].

Nomen substantivum proprium — imię, nomen (s. 8), substantyw (s. 6) własne, adiectivum — adiektyw, numerale cardinale — liczalne zawiesiste, ordinale — porządkowe, pronomen possessivum — dzierżawne, interrogativum — pytające, relativum — odnoszące.

Posługiwał się nim [polskim słownictwem gramatycznym] już S. Kleczewski znający takie terminy, jak litera — litera, skład mniejszy, vocalis — głośna, syllaba — syllaba, skład większy; quantitas — ilkość, etymologia — etymologija, wykład słów, nomen substantivum — imię, słowo osobiste, nomen adiectivum — słowo przydatne, nomen compositum — złączone.